Сабақтың тақырыбы: Ауыспалы өткен шақ
Сабақтың мақсаты:
а) білімділік: Етістіктің шақ категориясы туралы мағлұмат беру: шақтың мағынасын білдіретін етістіктердің морфологиялық құрылымын ұғындыру.
ә) дамытушылық: Өз беттерінше салыстыру, ой қорыту, мысалдар арқылы көз жеткізу дағдысын арттыру, шығармашылық қабілеттерін дамыту.
б) тәрбиелік: Тіліміздегі етістіктің шақтарының табиғатын терең түсіне отырып, орынды қолдана білуге тәрбиелеу.
Сабақтың түрі: жаңа сабақ
Сабақтың әдісі: Ойшақыру, топтастыру, сұрақ – жауап, «Аялдама» әдісі
Көрнекіліктер: «Етістіктің түрлері» кесте, слайд, постер құру
Сабақтың барысы:
I. Ұйымдастыру кезеңі.
Топқа бөлу: қағаз қиындылары арқылы
Осы шақ
Келер шақ
Өткен шақ
Сергіту сәті
Бағалау парағы
Жеке оқушымен жұмыс
II. Үй тапсырмасын тексеру:
Постер құру арқылы өткен тақырыпты пысықтау
I топ Осы шақ
II топ Келер шақ
III топ Өткен шақ
III. Жаңа тақырыпты түсіндіру. - Балалар, етістіктің қимыл іс - әрекетті білдіретіні белгілі. Бүгінгі сабақта осы қимыл, іс - әрекет белгілі кезеңде бір іске асатынына назар аударыңдар. Ал қимылдың өту кезеңі сөйлеушінің хабарлау кезімен н - е сөйлеп тұрған сәтімен айқындалады. Сөйлеп тұрған сәтпен байланысты істелген қимылдың, іс - әрекеттің мезгілі, шақтық мағынасы мынадай болады:
Ауыспалы өткен шақ қимыл иесінің ертеден дағдыға айналған іс-әрекетін білдіреді. Мысалы: 1. Демалыс сайын кездесіп тұратын 2. Әжесі ертегіні дәмдеп айтушы еді
Ауыспалы өткен шақтың жасалу жолдары
1) -атын -етін -итын -итін жұрнақтары және жіктік жалғау арқылы:
жақ жекеше көпше
I Мен оқитынмын Біз оқитынбыз
II Сен оқитынсың Сендер оқитынсыңдар
Сіз оқитынсыз Сіздер оқитынсыздар
III Ол оқитын Олар оқитын
2) -ушы, -уші қосымшасына еді көмекші етістігінің тіркесуі арқылы:
жақ жекеше көпше
I Мен барушы едім Біз барушы едік
II Сен барушы едің
Сіз барушы едіңіз Сендер барушы едіндер
Сіздер барушы едіңіздер
III Ол барушы еді Олар барушы еді
Ауыспалы өткен шақтың жіктелуі: топ бойынша жіктеу
| жақ | жекеше | көпше |
| I | Көр-етін-мін | Көр-етін-біз |
| П | Көр-етін-сің | Көр-етін-сіңдер |
|
| Көр-етін-сіз | Көр-етін-сіздер |
| III | Көр-етін | Кер-етін |
Топ бойынша ауызша талдау: баратын, жүретін,келетін
Оқулықпен жұмыс
Жаттығу жұмыстары
«Аялдама» әдісі почтаға хат келу арқылы
(мақал, мәтін, өлең жолдары)
I топ Мәтіннен етістіктің шақтарын теріп жаз
Ақсақ киік
Басқалардан оқшау қала бастаған жаралы киік оқ тигеніне қарамастан, шоқақтап келеді. Құс сияқты қанаты болмаса да, жерден биік көтеріле алмаса да, жас киік әлі ширақ көрінеді. Бірақ киік пен шапқан аттар аралығындағы қашықтық бірте-бірте қысқара түсті.
Кедей ауылдың сыртында ойнап жүрген топ бала бұл көрініске таңырқай қалыпты. Киіктер көзден таса болып, қуғыншылар әбден көрінбей кеткенше, топ бала аттылар соңында қалған бозғылт шаңның сүреңіне қарады да тұрды.
Әсіресе, топ ішіндегі баланың жасы онға жаңа келген қыз бала әлгі көріністерге зер сала қарады. Жас болғанмен, оның жүрегінде әлдебір аяныштың ізі қалып қойғандай еді
II топ Өлең жолдарын ауыспалы өткен шаққа айналдыр
Таулардан өзен ағар сарқыраған,
Айнадай сәуле беріп жарқыраған.
Жел соқса, ыстық соқса бір қалыпта,
Аралап тау мен тасты арқыраған.
Көңілің суын ішсең ашылады,
Денеңде бар дертінді қашырады.
Өксіген оттай жанып жануарлар
Өзеннен рақат тауып басылады.
III топ Мақалдың жалғасын тап, қай шақта тұр
1.Анаңа ауыр сөз айтпа,
Атаңа ауыр жүк артпа
2.Алтау ала болса,
Ауыздағы кетеді.
Төртеу төбедегі келеді,
Төбедегі келеді.
3.Сырын білмеген адамға сырыңды айтпа,
Қасақы жауға шыныңды айтпа.
Сергіту сәті «Мен таптым» әдісі
Қатысушылар дөңгелене отырып, кезекпен бірден жетіге дейін санайды. Жеті санын айтатын адам «Жеті» деудің орнына, орнынан тұрып, «Мен таптым» деп айтуы керек. Кім жаңылысса, сол ойыннан шығады.
Суреттермен жұмыс
Семантикалық картамамен жұмыс
| № | Мысалдар | Нақ осы шақ
| Ауыспалы осы шақ | Бұрынғы өткен шақ | Жедел өткен шақ | Ауыспалы өткен шақ | Болжамды келер шақ | Мақсатты келер шақ | Ауыспалы келер шақ |
| 1 | оқып отыр | + |
|
|
|
|
|
|
|
| 2 | жазбақ |
|
|
|
|
|
| + |
|
| 3 | жүрмейтін |
|
|
|
| + |
|
|
|
| 4 | Ауылға барыпты |
|
| + |
|
|
|
|
|
| 5 | Жел күшейді |
|
|
|
| + |
|
|
|
| 6 | Домбыра тартты |
|
|
| + |
|
|
|
|
| 7 | Той түсте болады |
|
|
|
|
|
|
| + |
Бекіту
Бес жолды өлең
1.Зат есім
2.Сын есім
3. Етістік екі сөзден тұратын
4. Төрт сөзден тұратын сөйлем
5. Зат есімге синоним
Үйге тапсырма: 138-жаттығу
Бағалау
№ Етістіктер
1 Асан мен Үсен ескі жұртта қалды
2 Асан мен Үсен далада ойнады
3 Балалар сабақ оқып отыр
4 Асан далада қалғанына жылады
5 Оқушылар кеше сабаққа келмеді
6 Арай қалаға бармақшы
7 Олар ертең қалаға кетеді
8 Үсен Асанды жұбатып отыр
9 Бәрінде ұмытып қалыппын
10 Алыстан сағым елестейді
| № | Мысалдар | Нақ осы шақ
| Ауыспалы осы шақ | Бұрынғы өткен шақ | Жедел өткен шақ | Ауыспалы өткен шақ | Болжамды келер шақ | Мақсатты келер шақ | Ауыспалы келер шақ |
| 1 | оқып отыр | + |
|
|
|
|
|
|
|
| 2 | жазбақ |
|
|
|
|
|
| + |
|
| 3 | жүрмейтін |
|
|
|
| + |
|
|
|
| 4 | Ауылға барыпты |
|
| + |
|
|
|
|
|
| 5 | Жел күшейді |
|
|
|
| + |
|
|
|
| 6 | Домбыра тартты |
|
|
| + |
|
|
|
|
| 7 | Той түсте болады |
|
|
|
|
|
|
| + |
| № | Мысалдар | Нақ осы шақ
| Ауыспалы осы шақ | Бұрынғы өткен шақ | Жедел өткен шақ | Ауыспалы өткен шақ | Болжамды келер шақ | Мақсатты келер шақ | Ауыспалы келер шақ |
| 1 | оқып отыр | + |
|
|
|
|
|
|
|
| 2 | жазбақ |
|
|
|
|
|
| + |
|
| 3 | жүрмейтін |
|
|
|
| + |
|
|
|
| 4 | Ауылға барыпты |
|
| + |
|
|
|
|
|
| 5 | Жел күшейді |
|
|
|
| + |
|
|
|
| 6 | Домбыра тартты |
|
|
| + |
|
|
|
|
| 7 | Той түсте болады |
|
|
|
|
|
|
| + |
| № | Мысалдар | Нақ осы шақ
| Ауыспалы осы шақ | Бұрынғы өткен шақ | Жедел өткен шақ | Ауыспалы өткен шақ | Болжамды келер шақ | Мақсатты келер шақ | Ауыспалы келер шақ |
| 1 | оқып отыр | + |
|
|
|
|
|
|
|
| 2 | жазбақ |
|
|
|
|
|
| + |
|
| 3 | жүрмейтін |
|
|
|
| + |
|
|
|
| 4 | Ауылға барыпты |
|
| + |
|
|
|
|
|
| 5 | Жел күшейді |
|
|
|
| + |
|
|
|
| 6 | Домбыра тартты |
|
|
| + |
|
|
|
|
| 7 | Той түсте болады |
|
|
|
|
|
|
| + |
