Темір және оның қосылыстары.

Үй тапсырмасын тексеру

Хром атомының протон, нейтрон, электрон саны?
Хромның салыстырмалы атомдық массасы?
Хромның қосылыстардағы тотығу дәрежелері?
Жер қыртысындағы хромның массалық үлесі?
Ең қатты металды ата?
Хромның ПЖ орны?
Хромның валенттіліктері?
Хромның оксидтері?
Хромның гидроксидтері?
Хромның қышқылдары?

Жауаптары

24 протон, 28 нейтрон, 24 электрон
52
+2, +3, +6
0,03%
Хром
4 период, VIБ топ
II, III, VI
CrO, Cr 2 O 3 , CrO 3
Cr(OH) 2 , Cr(OH) 3
H 2 CrO 4 , H 2 Cr 2 O 7

Бағалау критериі:

« 5 » - 10-9

« 4 » - 8-7

« 3 » - 6-4

« 2 » - 3-0

Сөзжұмбақ

Машина мен трактордың жаны, қара металлургияның наны, ол не?

Сабақтың тақырыбы: Темір және оның қосылыстары.

Табиғатта кездесуі Физикалық қасиеті Атом құрылысы Темір және оның қосылыстары Химиялық қасиеттері Периодтық жүйедегі орны Қолданылуы Алынуы Қосылыстары

Табиғатта кездесуі

Физикалық қасиеті

Атом құрылысы

Темір

және оның қосылыстары

Химиялық қасиеттері

Периодтық жүйедегі орны

Қолданылуы

Алынуы

Қосылыстары

1. Периодтық жүйедегі орны бойынша және атом құрылысына сипаттама. Өз бетімен жұмыс (кестемен жұмыс) .

Химиялық таңбасы _____

Атом құрылысы + ) ) ) )

Электрондық формуласы: _____________

Реттік нөмірі _____

Атом массасы _____

Валенттілігі _____

Периоды _______

____топ __________ топ ша

Табиғатта таралуы

Темір – табиғатта таралуы бойынша екінші металл . Оның жер қыртысындағы үлесі 5,1 % . Көптеген метеориттердің құрамында темір бар, сондықтан оны ертеде “аспан” және “жұлдыз” тасы деп атаған. Жер қыртысында темір көптеген минералдар түзеді. Темірдің маңызды өнеркәсіптік кендері: қызыл теміртас ( Fe 2 O 3 ), магниттік теміртас ( Fe 3 O 4 ) , пирит ( FeS 2 ). Елімізде темір кендерінің үлкен қоры Рудный темір кені бассейінінде және Орталық Қазақстанда бар.

Минералдар:

Өнеркәсіпте алынуы:

Темірді 3 түрлі әдіспен алуға болады:

Пирометаллургиялық әдіспен:

оксидінен тотықсыздандыру арқылы:

Fe 2 O 3 + 3H 2 = 2Fe + 3H 2 O

соның ішінде алюминтермиялық әдіспен:

Fe 2 O 3 + 2Al = Al 2 O 3 + 2Fe

және көміртек (ІІ) оксидімен тотықсыздан - дыру арқылы:

Fe 3 O 4 + 4CO = 3Fe + 4CO 2

Физикалық қасиеттері:

Темір – жылтыр, күміс ақ түстес металл, оның тығыздығы – 7,87 г/см 3 . Балқу температурасы жоғары – 1539 0 С . Темір иілімді, магниттелетін және оны жоғалтатын қасиеті бар, осыған орай техникада кеңінен қолданылады. Темірді электрмотор, электрмагнит трансформаторларының өзекшесін және микрофон мембранасын жасауға қолданылады. Іс жүзінде темірдің құймалары – шойын мен болат көбірек қолданылады.

Химиялық қасиеттері:

I. Жай заттармен әрекеттесуі:

Темір оттекте жанғанда екі тотығу дәрежесін де (+2, +3) көрсетеді, ұшқын шашыратып жанады:

3 Fe + 2O 2 = Fe 3 O 4

Ылғалды ауада тат түзеді:

4 Fe + 2H 2 O + 3O 2 = 4Fe(OH) 3

Белсенді бейметалдар темірді тотықтырады:

2 Fe + 3Cl 2 = 2FeCl 3

Fe + S = FeS

3Fe + C = Fe 3 C

II. Күрделі заттармен әрекеттесуі:

Қатты қыздырылған темір су буымен әрекеттеседі:

Fe + H 2 O = FeO + H 2

Концентрлі азот және күкірт қышқылдарында темір енжарланады, өйткені ерімейтін қосылыстардың қорғағыш қабатшасымен қапталады.
Сұйылтылған азот және күкірт қышқылдарымен әрекеттесіп, темір тотықсызданады:

Fe + 4HNO 3( сұйық ) = Fe(NO 3 ) 3 + NO + 2H 2 O

Fe + H 2 SO 4( сұйық ) = FeSO 4 + H 2

Темір белсенділігі төмен металдарды олардың тұздарынан тотықсыздандырып, ығыстырып шығарады:

Fe + CuCl 2 = FeCl 2 + Cu

Темірдің маңызды қосылыстары:

Темір (ІІ) оксиді немесе ( FeO ) – негіздік оксид, оңай тотығатын қара ұнтақ, оны мына реакция бойынша алады:

Fe 2 O 3 + CO 2FeO + CO 2

Қышқылдармен және қышқылдық оксидтермен әрекеттесіп тұз түзеді:

FeO + 2HCl = FeCl 2 + H 2 O
FeO + CO 2 = FeCO 3

Темір (ІІІ) оксиді Fe 2 O 3 – амфотерлі оксид, бірақ негіздік қасиеті басымдау, ең тұрақты оксид, қызыл-қоңыр түсті, минералы гематит.

І. Алынуы: 1 ) 2 Fe(OH) 3 = Fe 2 O 3 + 3H 2 O

2 ) 3Fe + 2O 2 = Fe 3 O 4

3 ) 3Fe + 4HOH = Fe 3 O 4 + 4H 2

ІІ. Химиялық қасиеттері:

қышқылмен Fe 2 O 3 + 3H 2 SO 4 = Fe 2 (SO 4 ) 3 + 3H 2 O

қышқылдық оксидпен Fe 2 O 3 + 3SO 3 = Fe 2 (SO 4 ) 3

негізбен Fe 2 O 3 + 2NaOH = 2NaFeO 2 + H 2 O

Темірдің гидроксидтері

Темірдің ІІ және ІІІ валентті оксидтеріне екі түрлі гидроксидтері сәйкес келеді.

Fe (II) гидроксиді – ақ түсті, ал Fe (III) гидроксиді – қызыл-қоңыр түсті. Олар суда ерімейтін заттар.

І. Алынуы. FeCl 2 + 2NaOH = Fe(OH) 2 + 2NaCl

FeCl 3 + 2NaOH = Fe(OH) 3 + 3NaCl

4Fe(OH) 2 + O 2 + 2H 2 O = 4Fe(OH) 3

Темірдің маңызды қосылыстарын анықтау:

Fe +2 және Fe +3 иондарын сары және қызыл қан тұздарының көмегімен анықтайды.

3 FeCl 2 + 2K 3 [Fe(CN) 6 ] = Fe 3 [Fe(CN) 6 ] 2 + 6KCl

темір ( II ) гексацианоферраты ( III ) турнбулл көгі

4FeCl 3 + 3K 4 [Fe(CN) 6 ] = Fe 4 [Fe(CN) 6 ] 3 + 12KCl

берлин көгілдірі темір ( III ) гексацианоферраты ( II )

Қолданылуы:

Темір купоросы ( FeSO 4 ∙ 7H 2 O ) – ағаш сүрлеуде;
Fe 3 C – цементит шойында қолданылады.
(NH 4 ) 2 SO 4 ∙ FeSO 4 ∙ 6H 2 O – Мор тұзы, тотықсыздандырғыш ретінде пайдаланылады.
Fe(NH 4 ) 2 ∙ (SO 4 ) 2 ∙ 12H 2 O – темір-аммонийлі ашудас, тері илеуде қолданылады.
Fe 2 O 3 – темір сүрегі (бояу) шатырларды бояуда, болат пен шыны беттерін тегістеуде, термиялық пісіруде қолданылады.

І. Тест.

1.Қанға қызыл түс беретін химиялық элемент : А) темір ә) мыс б) калий 2. Темір периодтық жүйеде қай топта орналасқан а) VIII топ, негізгі топша; ә) VIII топ, қосымша топша топша; 3. Темір қандай валенттілік көрсетеді? а) ауыспалы; ә)тұрақты 4. Темір атомының сыртықы энергетикалық деңгейінде неше электрон болады?

а)2 электрон; ә) 3 электрон 5. Темір металдардың ішінде таралуы жағынан қай металдан кейін тұр? а) мыс ә) аллюминий

Тест жауаптары

1 А

2 Ә

3А

4А

5Ә

ІІ. Брейн-ринг

1. Темірдің реттік номері 2. Темірдің салыстырмалы атомдық массасы қанша? 3. Темір қандай металл (түсі) 4. Темірдің периодтық кестедегі орны: 5. Темірдің валенттілігі