ОПЫТ И ПЕРСПЕКТИВЫ ВНЕДРЕНИЯ ИННОВАЦИОННЫХ МЕТОДОВ В УЧЕБНЫЙ ПРОЦЕСС
1 Казахский национальный медицинский университет имени С.Д. Асфендиярова
Современный этап развития образования характеризуется интенсивным поиском нового в теории и практике [1]. Интеллектуальный потенциал общества играет первостепенную роль в освоении мирового пространства, и одним из ключевых моментов здесь, прежде всего, является совершенствование сферы науки и образования. Компетентно-ориентированная Модель медицинского образования Казахского Национального Медицинского Университета им. С.Д. Асфендиярова способствует оптимизации профессионального становления и личностного роста студента. В реализации этой программы большую роль играет внедрение в учебный процесс инновационных методов обучения. Под инновациями в образовании понимается процесс совершенствования педагогических технологий, совокупности методов, приемов и средств обучения. В настоящее время инновации являются одним из существенных компонентов образовательной деятельности любого учебного заведения. Инновационные методы обучения предусматривают введение новшеств в цели, методы, содержание и формы обучения и воспитания, в совместную деятельность преподавателя и студентов. Инновационные методы позволили изменить и роль преподавателя, который является не только носителем знания, но и наставником, инициирующим творческие поиски студентов.
Цель исследования
Методологический анализ и обоснование научных основ, и использование интерактивных методов обучения студентов в вузах. Основной задачей является подготовка специалистов, способных нестандартно, квалифицированно мыслить, а в дальнейшем самостоятельно работать, учиться и переучиваться. Это сочетание образованности и поведенческой культуры. Поэтому для подготовки студентов к профессиональной деятельности в будущем и используются инновационные методы обучения.
Материалы и методы исследования
1. Изучение литературы по теме исследования;
2. Педагогическое наблюдение;
3. Педагогическая беседа;
4. Изучение и обобщение опыта.
Результаты исследования и их обсуждение
Основной целью инновационных технологий образования является подготовка человека к жизни в постоянно меняющемся мире . Сущность такого обучения состоит в ориентации всего учебного процесса на потенциальные возможности человека и их реализацию. Инновации в образовании, в первую очередь, должны быть направлены на создание личности, настроенной на успех в любой области приложения своих возможностей. Инновационные методы – методы, основанные на использовании современных достижений науки и информационных технологий в образовании, направленные на развитие творческих способностей и самостоятельности (методы проблемного обучения, электронные методические пособия, электронные обучающие программы, викторины) предусматривающие актуализацию творческого потенциала и самостоятельности обучающихся Компьютер значительно расширяет возможности предъявления познавательной информации, позволяет усилить мотивацию студента к получению знаний Применение мультимедиатехнологий (цвета, графики, звука, современных средств видеотехники) позволяет моделировать различные ситуации и среды. Игровые компоненты, включенные в мультимедиапрограммы, активизируют познавательную деятельность обучающихся и усиливают усвоение материала.
При условии систематического использования электронных мультимедиа обучающих программ в учебном процессе в сочетании с традиционными методами обучения и педагогическими инновациями значительно повышается эффективность обучения студентов с разным уровнем подготовки [6, 7]. При этом происходит качественное усиление результата образования вследствие одновременного воздействия нескольких технологий.
Результаты обучения в современных условиях.
Результативность обучения в современных условиях связана с переходом к технологиям, которые помогают не только приобрести знания, умения и навыки по предмету, но и сформировать компетенции (операциональная, когнитивная, коммуникативная и самообразование), необходимые для адаптации в современном обществе. При изучении любой учебной дисциплины есть особенно важные темы, без знания которых невозможно усвоение более сложного материала в процессе учебы или которые будут необходимы в работе по специальности. Модуль «нормальная физиология» широко внедряет интерактивные методы в учебный процесс [6, 7]. В зависимости от темы занятия нужно применять различные интерактивные методы обучения. Нами разработано электронное учебное пособие «Физиология кроветворной системы», оно представляет собой программно-методический комплекс, содержащий сведения по конкретному учебному модулю, позволяющий студенту самостоятельно освоить материал данного модуля. Электронное учебное пособие включает в себя теоретический материал данного раздела, актуальность темы, цель занятий, что студент должен знать, уметь, вопросы для самоподготовки, информационно-дидактический блок с аннотациями и методиками проведения практических работ. Контроль исходного конечного знания студентов проводится с использованием тестов и ситуационных задач. В электронное учебное пособие включены видеофильмы, в которых показаны методики выполнения практических работ по определению групп крови в системе АВО, и резус-фактор с помощью цоликлонов, форменных элементов крови и их функции. Электронное учебное пособие способствует самостоятельному обучению студента, совершенствованию процесса преподавания, выработке определенных умений и навыков. При использовании электронного методического пособия учебного процесса наглядно проявляется ведущая тенденция развития образования студента, заключающаяся в том, что усвоение программного материала, из цели обучения становится средством такого эмоционального, социального и интеллектуального развития студента, которое обеспечивает переход от обучения к самообразованию [2].
Эффективными формами учебной работы по внедрению в образовательный процесс инновационных методов и формированию ключевых профессиональных компетенций будущих врачей является применение различных активных форм и методов обучения [8]. Переход от информационно-объяснительного обучения к инновационно-действенному связан с применением в учебном процессе новых компьютерных и различных информационных технологий. Преподавателями модуля «нормальная физиология» разработана электронная обучающая программа «Рефлексы спинного мозга» с обратной связью для студентов 3 курса факультета «Общая медицина» обучающихся по модульной системе дисциплине «Физиология-2». Данная электронная обучающая программа использовалась впервые по модулю физиологии «Нервная система» на практическом занятии по теме «Физиология спинного мозга и стволовых структур головного мозга. Методы исследования спинного мозга. Методы исследования функций коры большого мозга». Электронная обучающая программа состоит из трех блоков: квантованного текста, включающего основные положения рефлекторной теории, викторины, в которой предлагается рассмотреть фрагменты рефлекторных дуг и затем собрать различные виды рефлекторных дуг, ситуационных задач по теме.
Целью программы является освоение студентами основных положений рефлекторной теории, диагностического значения проприорецептивных спинномозговых рефлексов.
Электронная обучающая программа «Рефлексы спинного мозга» с обратной связью обогащает процесс обучения, позволяет сделать обучение более эффективным, вовлекая студента к более активной роли в самостоятельном изучении материала, позволяет оптимизировать учебный процесс, раскрывает потенциал студента, повышает мотивацию к обучению и нацеливает студента на конечный результат усвоения знаний в рамках учебной дисциплины.
Таким образом, подводя итоги, можно отметить, что в основе инновационных методов обучения студентов лежат активные методы, которые помогают формировать творчески инновационный подход к пониманию профессиональной деятельности, развивать самостоятельность мышления, умение принимать оптимальные решения. При использовании вышеперечисленных методов обучения у студентов формируются следующие компетенции:
1. Операциональная – студент самостоятельно работает с информацией, интерактивные свойства компьютера способствуют повышению мотивации и активности обучающегося.
2. Когнитивная – формирование знаний, умение организовывать взаимосвязь своих знаний и упорядочивать их. Студент приобретает навыки рефлексии и самоанализа выполненных действий.
3. Комуникативная – формирование навыков общения.
4. Самообразование (самосовершенствование и развитие) – самостоятельная работа студента способствует тому, что студент учится анализировать не только изучаемый материал, но и свою деятельность по работе с материалом [7, 8].
Использование инновационных методов в профессионально ориентированном обучении является необходимым условием для подготовки высококвалифицированных специалистов, пробуждает у студентов интерес к учебно-познавательной деятельности.
Владение современными педагогическими технологиями и новыми методиками - это составляющая методической культуры учителя. Внедрение новых технологий в учебный процесс меняет позицию и привычные установки не только школьника, но и самого педагога. Не случайно еще Н. В. Гоголь говорил: «Уча других, также учишься».
Применение на уроках новых образовательных технологий способствуют всестороннему гармоническому развитию личности ребенка, сохранению и укреплению здоровья, воспитывает у детей стремление к занятиям спортом, способствует повышению качества обученности, развитию исследовательских навыков в процессе обучения
В процессе обучения можно применить технологии проблемного обучения, поисково - исследовательской деятельности, личностно - ориентированного обучения, уровневой дифференциации, обучение в сотрудничестве, информационно - коммуникационную технологию, что предусматривает создание проблемных ситуаций, поиск доказательств, формулирование выводов, сопоставление результатов с эталоном. Проблемно - поисковый подход позволяет учителю выстраивать гибкую методику обучения, адаптированную к специфике учебного содержания и конкретной педагогической ситуации, учитывать индивидуальные особенности детей, их интересы и склонности. В ходе такой работы главной задачей становится не усвоение готовых знаний, а творческая проработка и самостоятельное использование информации.
Одним из самых интересных и перспективных, в работе с учащимися начальной школы считаю игровой метод обучения. Игра – необходимый атрибут социализации личности молодежи, в игре гораздо легче постигаются научные премудрости, что игра не только средство отдыха, общения и развлечения, но и мощный воспитательный инструмент. Игра стимулирует активность и шире раскрывает творческие и физические способности, создает ситуацию успеха, формирует коммуникативные навыки учащихся. В системе провожу уроки - сказки, уроки - путешествия, уроки - смотры знаний и др.
Широко использую на уроках информационно – коммуникационных технологий (электронных учебников, презентаций, интерактивных тестов) позволяет сделать урок наглядным, современным, активизировать познавательную деятельность учащихся, позволяет разнообразить формы работы на уроке.
А применение компьютерных программных средств на своих уроках позволяет решать самые разные задачи: заметно повысить наглядность обучения, обеспечить ее диффернциацию, повысить интерес к предмету, познавательную активность школьников.
С целью развития исследовательских навыков в процессе обучения применяю проектные методы с последующей презентацией результатов исследований.
Я считаю, что через развитие творческих способностей учеников можно добиться желаемых результатов. Следуя современным тенденциям, активно развиваю на своих уроках и во внеклассной работе творческие способности учащихся, применяя в своей работе проектную методику.
Мои первоклассники активно включились в проектную деятельность. На протяжении учебного года были созданы, пусть и с помощью учителя и родителей много хороших проектных работ. Вот некоторые из них: «Генеалогическое древо моей семьи», «Школы в прошлом», «Моя березка», «Мои домашние питомцы», «Математика вокруг нас», «Город букв». и т. д.
В своей педагогической деятельности еще использую технологи личностно - ориентированного образования. Цель технологии личностно - ориентированного обучения – максимальное развитие (а не формирование заранее заданных) индивидуальных познавательных способностей ребенка на основе использования имеющегося у него опыта жизнедеятельности. Можно выделить разные подходы.
Разноуровневый подход — ориентация на разный уровень сложности программного материала, доступного ученику.
Дифференцированный подход — выделение групп детей на основе внешней (точнее, смешанной) дифференциации: по знаниям, способностям, типу образовательного учреждения.
Индивидуальный подход — распределение детей по однородным группам: успеваемости, способностям, социальной (профессиональной) направленности.
Субъектно - личностный подход — отношение к каждому ребёнку как к уникальности, несхожести, неповторимости.
Стараюсь в своей работе большое внимание отводить сохранению здоровья обучающихся, с этой целью применяю здоровьесберегающие технологии: создание благоприятного психологического климата, мотивация учащихся к учебной деятельности, использование различных видов учебной деятельности. Результатами применения этих технологий являются: снижение утомляемости обучающихся, профилактика заболеваний опорно - двигательной системы и органов зрения.
Основными мероприятиями здоровьесберегающей деятельности и применяющие в своей практике по праву считаю :
- организация физкультурно - оздоровительных и спортивно - массовых мероприятий;
- реализация системы просветительской работы с учениками по формированию у учащихся культуры отношения к своему здоровью;
- повышение уровня образованности в области физической культуры, спорта и здорового образа жизни;
- формирование у школьников устойчивого интереса и потребности в регулярных занятиях физической культурой и спортом и навыков здорового образа жизни;
- развитие и саморазвитие личности ребёнка через интегрированное и проектное обучение основам здорового образа жизни.
Использование и эффективное применение педагогом в образовательном процессе современных образовательных технологий и методик приводит к стабильным результатам освоения обучающимися образовательных программ. Повышению учебной мотивации учащихся, снижению уровня ситуативной тревожности (здоровьесберегающий потенциал) служит информатизация учебного процесса. Внедрение информационно - коммуникативных технологий на уроке рассматривается как источник дополнительной информации по учебному предмету,
способ самоорганизации труда и самообразования учителя и учащихся,
возможность личностно - ориентированного подхода в обучении,
способ расширения зоны индивидуальной активности ребёнка.
Весь материал - смотрите документ.
ЭЛЕКТРОНДЫҚ ОҚУЛЫҚТАРДЫ ПАЙДАЛАНУ ТИІМДІЛІГІ
Қазіргі кездегі шапшаң жүріп жатқан жаһандану үрдісі әлемдік бәсекелестікті күшейте түсуде. Елбасы Қазақстанның әлемдегі бәсекеге қабілетті 50 елдің қатарына кіру стратегиясы атты жолдауында «Білім беру реформасы – Қазақстанның бәсекеге нақтылы қабілеттілігін қамтамасыз етуге мүмкіндік беретін аса маңызды құралдарының бірі» деп атап көрсетті.
Ертеңгі күнімізге аттамас бұрын бүгінгі ұстаздың кім екендігіне баға беріп көрейік. Бүгінгі мұғалім ата-ана, бала бағбаны, қоғам қайраткері. Мұғалім – оқытушы, мұғалім – ұстаз, мұғалім – оқулық авторы, мұғалім – технолог, мұғалім-жаңалықты дәріптеуші, таратушы.
Қазіргі мектептің даму болашағы қоғамның даму үрдісімен үнемі өсіп отыратын ақпарат көлемінің әр түрлі тегімен анықталады.Оқушыларға білім беруде жаңа оқыту технологияларын қолдану, инновациялық бағытта жұмыс жасау заман талабына сай талап етілуде.
Қазіргі кезді электрондық WEB оқулықтың қандай екендігі туралы біртұтас ой жоқ. Электрондық оқулық дегеніміз – мультимедиялық оқулық.
Электрондық оқулық пен оқытудың негізгі мақсаты: «Оқыту процесін үздіксіз және толық деңгейін бақылау, сонымен қатар ақпараттық ізденіс қабілетін дамыту.» Білім берудің кез келген саласында электрондық оқулықтарды пайдалану оқушылардың танымдық белсенділігін арттырып қана қоймай ойлау жүйесін қалыптастыруға шығармашылықпен жұмыс істеуге жағдай жасайды.
Осы уақытқа дейінгі білім беру саласында тек мұғалімнің айтқандарын немесе оқулықты пайдалану қазіргі заман талабын қанағаттандырмайды. Сондықтан қазіргі ақпараттандыру қоғамында бұл оқулықтарды пайдаланбай алға жылжу мүмкін емес, сондықтан электронды оқулықтың құрылымы сапалы жаңа деңгейде болуы тиіс. Электрондық оқулық оқушының уақытын үнемдейді, оқу материалдарын іздеп отырмай, өтілген және оқушының ұмытып қалған материалдарын еске түсіруге зор ықпал етеді.
Сонымен қатар электрондық оқулықтарды сабақта пайдалану кезінде оқушылар бұрын алған білімдерін кеңейтіп, өз бетімен шығармашылық жұмыстар орындайды. Әрбір оқушы таңдалған тақырып бойынша тапсырмалар орындап, тестілер шешіп, карталар және схемалармен жұмыс жасауға дағдыланады.Мазмұны қиындау бір үлкен тақырыптың бөліктерін өткенде қосымша бейнехабар және клиптер қажетті элемент болып табылады. Бейнеклиптер уақыт масштабын өзгертуге және көріністерді тез және жәй түрде көрсетуге пайдалы. Электрондық оқулық таңдап алынған хабарды көшіруге мүмкіншілік туғызады. Электронды оқулықтың ең қажет мүмкіндігі аудиохабарлар. Мысалы: құстардың дауыстарына қарай қандай құс екенін ажырата білу, жүрек қағысын байқау.
Электрондық оқулық арқылы түрлі суреттер, видеокөріністер, дыбыс және музыка тыңдатып көрсетуге болады. Бұл, әрине мұғалімнің тақтаға жазып түсіндіргенінен әлдеқайда тиімді, әрі әсерлі. Меңгерілуі қиын сабақтарды компьютердің көмегімен оқушыларға ұғындырса, жаңа тақырыпқа деген баланың құштарлығы оянады деп ойлаймын. Осы Электрондық оқулықтарды қолдану барысында оқушылардың сабаққа деген қызығушылығының күрт артқандығы байқалады. Сондай ақ мұғалімдерге де өзіне қажетті әдістемелік, дидактикалық көмекші құралдарды молынан ала алады. Электронды оқулық – бұл дидактикалық әдiс-тәсiлдер мен ақпараттық технологияны қолдануға негiзделген түбегейлi жүйе. Электронды оқулықпен оқыту, мұғалімнің оқушымен жеке жұмыс iстегенiндей болады. Дәстүрлi оқытуда кейбiр оқушылар түсiнбей қалған материалды мұғалімнен қайталап сұрай беруге кейде қысылады, сол себептi жаңа тақырыпты дұрыс қабылдай алмауына әкеп соғады. Ал электронды оқулықпен жеке жұмыс iстеуiнiң арқасында сол тақырыпты бiрнеше қайталап оқуына, тыңдауына, тiптi түсiнбеген сөздi бөлiп анықтама бөлiмiнен қарауға, сол сөздiң түсiндiрмесiн бiлуiне, оның грамматикалық жасалу жолдарын бiлуiне көптен-көп көмегiн тигiзедi.
Электрондық оқулықтар оқушының бiлiм сапасын бақылау жүйесiн өзгертуге мүмкiндiк жасайды. Дәстүрлi оқытуда әр оқушы оқытушы тарапынан бақылау өте жиi болмай қалуы да кездеседi, ал электронды оқулықтың көмегiмен оқыту үрдiсiнiң әр этапын бақылай алады. Тiптi кейде тапсырманың дұрыс орындалуын ғана қадағалап қоймай, қате орындаған жағдайда оқулықтың тарауына, керектi тақырыбына немесе қажет ақпарға сiлтемелер берiп отырады. Бұл оқушы үшiн, бiрiншiден үлкен көмек, жеңiлдiктер туғызса, екiншiден, сол материалды автоматты түрде бақылап, әдiл бағасын беруге, оқушыға қажетiне қарай кеңес беруге, сол жайында барынша мәлiмет алуға мүмкiндiк жасайды.Сонымен қатар оқушы грамматикалық анықтамаларды оқи отырып бiлiмiн тереңдете алады. Мiне, осындай мүмкiндiктердiң барлығы оқудың мотивациясын күшейтедi, оқушылардың тiлге деген қызығушылығын арттырады, оқуға деген белсендiлiгiн арттырады, оқытудың дәстүрлi ұйымдастыру формасынан шығып, оқытуды даралауды күшейтуге көп көмегiн тигiзедi. Электронды оқулықта берiлген мәтiндiк материалдар белгiлi бiр қатынас жағдаяттарында қолданылатын сөйлемдердi құрайды. Сұхбаттар көлемi жағынан шағын және жеңiл жатталады. Сұхбаттық жағдаяттар қазақ тiлiнде бiр-бiрiне сұрақтар қойып және жауап қайтара алуға үйретедi. Сонымен қатар берiлген тақырып төңiрегiндегi сөйлемдер мен әңгiмелердi микрофонның көмегiмен компьютерге басып, өздерi тыңдап, өзiн-өзi тексеруге, дұрыс сөйлеуге көмектеседi.
Мысалға, электронды оқулықтағы бiр тақырыпқа тоқталатын болсақ, алғашында сол тақырып бойынша мәтiн берiлген.
Осы мәтiндi оқушы тыңдайды, оқиды, сонан соң барып тақырыптық сөздiктерге көңiл аударады.
Жаңа сөздердiң аудармасын iздеп тауып алғаннан кейiн, сол сөздермен басқа жағдаяттарда қолдануға болатын сөйлемдер құрастырады.
Осы құрастырған сөйлемдерiн қолдана отырып жағдаяттар ойластырады.
Өздерi ойластырған жағдаяттарды қолдана отырып сұхбат құрастырады.
Сұхбаттарды бiрiншi жақтан құрастырғаннан кейiн, оны үшiншi жаққа аударып айтып бередi.
Берiлген тақырып көлемiнде түрлi жаттығулар мен тапсырмалар орындайды.
Сөйлемдегi сөздердiң орын тәртiбiн дұрыс қою арқылы сөйлем құрастырады.
Сөйлемдегi жетпей тұрған сөздi табу арқылы, сөйлемнiң мағынасын түсiнуiн аңғартады.
Компьютермен сұхбаттасу арқылы қойылған сұраққа дұрыс жауап бере алатындығын көрсетедi.
Әңгiменi қостай отырып, сол тақырып көлемiнде сөйлесе алатындығын байқатады.
Сөйлемдегi сөздердiң жалғауларын дұрыс қоюы грамматиканы түсiнгендiгiн бiлгiзедi.
Сөйтiп көптеген жаттығулармен тапсырманы дұрыс орындағанда барып өз өмiрiнде осы тақырыпты қолдана отырып әңгiме құрастыруға дейiн жетедi.
Электронды оқулықтар оқушылардың
— бiлiм деңгейiн тереңдетуге;
— ауызекi тiлде сөйлей бiлу дағдыларын қалыптастыруға;
— өз бетiнше iздену қабiлетiн қалыптастыруға;
— ойларын дамытуға;
— студенттердiң сөздiк қорының молаюына;
— тiлдi үйренуге деген ынтасы мен қызығушылығының артуына;
— сабақта өзiн еркiн ұстап, өз мүмкiншiлiгiн кеңiнен пайдалана алуына;
— өз iсiне талдау жасай алуға көптен-көп көмегiн тигiзедi.
Қорыта келе айтарым, оқу үрдiсiнде электронды оқулықты қолданудың маңызы өте зор. Тiл үйренушi электронды оқулықпен сабақ бойы үздiксiз байланыста болғандықтан тiлдi меңгеруiне үлкен мүмкiндiктерi бар. Заман талабына сай жас ұрпаққа сапалы білім беруде электрондық оқулықтарды сабаққа пайдалану – оқытудың жаңа технологиясының бір түрі ретінде қарастыруға болады. Ой өрісі дамыған, шетелдік білім жүйесінен қалыспайтын жас ұрпаққа білім беру жолындағы ортақ міндетті өз мәнінде жүргізу үшін, бір-бірімізден тәжірибе алмасып, кемшілік- жетістіктерді айтып отырсақ жұмысымыз өнімді болады деп ойлаймын.
ЖАҺАНДАНУ ҮРДІСІНДЕ ОТАНДЫҚ ЭЛЕКТРОНДЫҚ ОҚУЛЫҚТАРДЫ ДАЙЫНДАУ ӘДІСІ Омарова Бәтіш Әбдірашқызы Алматы, әл-Фараби атындағы ҚазҰУ Қазіргі кезде электрондық WEB оқулықтың қандай екендігі туралы біртұтас ой жоқ. Электронды оқулық дегеніміз — мультимедиялық оқулық, сондықтан электронды оқулықтың құрылымы сапалы жаңа деңгейде болуға тиіс. Электронды оқулық студенттің уақытын үнемдейді, оқу материалдарын іздеп отырмай, өтілген және студенттің ұмытып қалған материалдарын еске түсіруге зор ықпал етеді. Себебі, студенттің өзіне көрнекілік қолданған тиімді қажет элементінің жанында жазуы болады. Электронды оқытудың негізгі мәселелері ақпараттық-коммуникативтік технология негізінде ақпараттық білім беру ортасын құру және оны тиімді пайдалану болып табылады. Электронды оқулық мынандай жағдайларда тиімді: кері байланыспен лезде қамтамасыз ете алады; гипермәтіндік түсініктемелердің көп рет қолданған кезде уақытты үнемдейді; белгілі бір бөлім бойынша білімді тексереді; қысқа мәтінмен көрсете, айта және модельдей алады. Білім берудің кез келген саласында "Электрондық оқулыкгарды" пайдалану студенттердің танымдық белсенділігін арттырып қана коймай ойлау жүйесін калыптастыруға шығармашылықпен еңбек етуіне жағдай жасайды. Қазіргі кездегі шапшаң жүріп жатқан жаһандану үрдісі әлемдік бәсекелестікті күшейте түсуде. Білім беруді ақпараттандырудың президенттік бағдарламасы электронды оқулықтарды жасауға себепші болды. Бүгінгі күнде ЖОО білім берудің мазмұнының 60%-ы және кәсіби білім берудің 10%-ы түрлі сандық интерактивті мультимедиалық білім беру ресурстарын (СИМБР): электронды оқулықтарды (ЭУ); мультимедиалық оқыту бағдарламасын (МОБ); виртуалды саяхаттарды (ВС); электронды дидактикалық құралдарды (ЭДҚ) және т.б. жасау жолымен сандық форматқа көшірілуде. Электронды оқулық – бұл студентке ғана емес, сонымен қатар оқытушыға көмек. Бұл электронды оқулықтың авторларымен яғни, әріптестерімен қашықтан кәсіби қарым-қатынас жасау құралы. Өйткені біздің электронды бағдарламалар – бұл көбінесе дайын сабақ конспектісі. Сондай-ақ, оның жан-жақтылығының арқасында, олар әдістемелік деректер қоры бола алады. Оқытудың тиімділігі оқытудың жеке тұлғалық стиліне, яғни, студентке оқу материалын тиімді сипаттайтындай қабылдау механизміне тәуелді болады. Осыған байланысты оқу іс-әрекетін тиімді қамтамасыз ету бәрінен бұрын студенттердің өзіндік іс-әрекетін, оқытушының әрбір студентпен жеке тұлғалық оқу іс-әрекетін сүйемелдеуді және жобалар мен оқу жұмыстарын оқытушылармен бірге ұйымдастыруды жобалайды. Осылайша ақпараттық технологиялардың дамуы жаңа әдіс-тәсілдердің пайда болуына және сонымен бірге оның сапасын жоғарылатады.2 Дегенмен электрондық оқулық кәдiмгi кiтапты толық ауыстырмайды және ауыстыра алмайды. Электронды оқулықтардың, дәстүрлі қағаз кітаптардан айырмашылығы «жанды» болып келеді және педагогика ғылымдарының негізін салушы Ян Амос Каменский тұжырымдаған: «Барлық мүмкін деген нәрселерді қабылдауды сезіммен жүзеге асыру керек, атап айтқанда: қабылдау үшін көруді, көзбен; естуді есту қабілетімен; иістерді иіс түйсігімен; дәмге тиістіні дәммен; түйсікке қатыстыны түйсіну жолымен. Егер қандайда болмасын затты бірнеше сезіммен қабылдау керек болса, бірнеше сезімді салу» дидактиканың алтын ережелеріне сәйкес келеді. Электронды оқулықтар және СИМБҚ-ның басқа да түрлері интерактивті, олар дыбысталған, оларда студенттің жауаптары елеусіз қалмайтын шынайы қарым-қатынастың элементтері бар. Әрбір электронды оқулық үлкен авторлық ұжыммен даярланады, біріншіден ғылым докторлар мен кандидаттар, профессорлар мен доценттер, республикамыздағы қандай да болмасын пән саласындағы ең жақсы мамандар. Сонымен қатар, авторлық ұжымға педагог-технолог, әдіскер және міндетті түрде бағдарламалаушы, жан бітіруші, дизайнер, дыбыс операторлары және басқалар кіреді. Электронды оқулықтарда студент оқу материалына жугінуін қаншалықты қажет етсе, соншалықты мүмкіндік береді. Ол бір тапсырманы, оның ең жақсы нәтижесіне жеткенше орындауы мүмкін. Электрондық оқулық сырттай (дистанциондық) оқу формасының өзекті кезеңі болып табылады. «Электрондық оқулық» терминінің көп таратылғанына қарамастан, әртүрлі туындыгерлер оған алуан түрлі мағыналарды береді. Жалғыз жалпы қабылданған белгісі болмаса да, дегенмен, оны оқытатын программалардың көптеген түріндегі біреуіне ғана жатқызуға болмайды. Электрондық оқулықты программалық-әдістемелік комплекске жиі жатқызатын болды. Мұндай электрондық оқулықтар оқу курсын өз бетімен немесе оның үлкен бөлімдерін оқып үйренуге мүмкіндік береді және құрамында қарапайым оқулықтың, анықтамалықтың, есеп кітапшасының және зертханалық сабақтардың қасиеттерін біріктіреді. Осы электрондық оқулық дәстүрлі оқыту тәжірибесінің баламасы емес, қосымшасы болып табылады және студенттің кітаптармен, конспекттермен, жаттығулармен және т.б. жұмыс істеуін алмастырмайды. Электрондық оқу құралының ақпараттық технологиялар мен мультимедиялық мүмкіндіктерді толық пайдалануын компьютерлер қамтамасыз етеді. Осындай мүмкіндіктерге: оқулық авторының аудиотүсініктемелері; оқу материалына аудио және видеосюжеттердің, анимацияның енгізілуі; контексттік көмекшелерді (подсказка собственный перевод), сілтемелерді (гипертекст) орындау; сандық немесе графикалық түрінде күрделі есептеудің нәтижелерін тез арада орындау; студенттің білімін оперативті өзіндік бақылау (ол жаттығуларды және тесттерді орындаған кезде) жатады. Электрондық оқулықты құру процесінде автор пәндік аймақ пен ақпараттық технологиялар аймағында білімдар болуы қажет. Тәжірибеде екі маманның ынтымақтастығы – «пәндік-дәріскер» және «программист-маманы» болады. Осы жұмыстың негізгі кезеңдері:3 Оқулық мәтінінің «шимай жазу» вариантын дайындау (дәрістер курсы бойынша оқу құралының материалдарын түбегейлі өзгертісе де болады); Электронды оқулықтың кейбір жеке бөлшектерінің «арнайы» әрекеттестігін құрастыру (оқулықтың рационалдық құрылымы және материалдардың баянадалуын мұқият ойластырған дәйектілік негізінде, мүмкін қиылыс сілтемелерді ұйымдастыру және т.б.), сонымен қатар, аудио және видеосюжеттер сценарийлардың, түрлі иллюстрациялардың алғашқы дайындығын (олар текстте статикалық немесе электрондық компьютерлiк оқулық оқу процесінде динамикалық пайда болады); Компьютерде электрондық компьютерлiк оқулықтың құрамдас бөліктерін іске асыруға болады. Жоғары оқу орындарында электронды оқулықты кейде «пәндәк дәріскер» деп те атайды. «Пәндік - дәріскердің» ақпараттық технологиялар бойынша кез- келген білімдері аса пайдалы болады, бірақ міндетті емес. Бірінші екі кезеңде автордың біліктілігі пәндік салада және оның ұстаздық, әрі әдіскер мүмкіндіктері үлкен рөл атқарады. Бұған себеп: тек электрондық оқулықты жазу процесінде ғана емес, сол сияқты қарапайым оқу құралын немесе кітапты жазу процесі кезінде автор қиыншылықтарға тап болады. Осы қиыншылықтардың кейбіреулеріне тоқталайық: Білімдердің айналу процесі мәтін арқылы сызба бойынша іске асырылады: «автордың білімі» - мәтін – «оқырманның білімі». Бірінші кезеңде автор мәтінді жазады, бірақ мәтінде автордың білімі емес, оның белгілі бір ақпараты болады. Күндізгі оқу формасындағы білікті дәріскер көптеген көмекші ресурстарға ие болады да, осы ресурстар арқылы жоғарыда айтылған ысыраптардың азаюына көмектеседі. Сөйлеуде дұрыс қойылған акценттері, вербальды қарым- қатынастардың артықшылықтары зерттелетін тараудағы маңызды жерлеріне назар аудару мүмкіндігін береді. Оған қоса, аудиториямен қайтымды байланысты орнату, материалды ұғыну деңгейіне байланысты дәрістердің жоспарын өзгерту мүмкіндігі болады. Бұл жерде тыңдаушылар сұрақтарының және дәріскердің қажетті сұрақтар рөлі, студенттердің бір-бірімен қарым- қатынасының рөлін бағаламаса болмайды. Көрсетілген мәселелерді ескерген кезде студенттің электрондық оқулықпен жұмыс істеу жұмысын жеңілдейді. Әрбір дәріс суреттеулермен сипатталса студент тек өзінің мақсатымен және міндетімен танысып қана қоймай, сонымен бірге жан-жағындағы жағдайды ұғынып, пайда болған мәселелердің түбірін ұғып, оны шешу механизмдерімен танысады. Ұстаздың кеңес беру уақыты шектеулі болғандықтан, электрондық оқулықта студенттердің аса көп ықтималдық сұрақтарына жауаптарын ұсынғаны жөн. Материалдың ұғынылуын бақылау үшін тесттерді қолданған жөн. Электрондық компьютерлiк оқулықты дайындаған кездегі маңызды сәті электрондық оқулықтың дара бөліктер қарым-қатынасының сценарийлерін және аудио-видео сценарийларін дайындауы болып табылады. «Пәндік - дәріскердің» программалық қамсыздандыру туралы білімі аз болғанымен, бұл кедергілерді тудырмайды. Бірақ ол тек өз саласындағы4 оқулықтармен танысып қана қоймай, басқа да салалардағы оқулықтармен танысуы қажет. Негізгі мақсаты – қазіргі кездегі ақпараттық технологиялардың мүмкіндіктерін зерттеу. Аудио - және видео үзінділеріне, формулалардың визуализация әдістеріне, графиктерге, суреттерге, кестелерге және т.б. ерекше назар аудару керек. Мұнда ең бастысы студентке білімді толыққанды жеткізу. Келесі қадам: «пәндік - дәріскер» мен ақпараттық технологиялар маманының үйлесімді жұмысы. Электрондық оқулықтарды құру технологиялары мультимедиа ортасында оқыту курстарын құрастыру ұзақ және қымбат тұратын процессі болып табылады. Сондықтан, компьютерлік оқу курсының барлық негізгі құру кезеңдерін алдымен жақсылап ойланып жасау қажет. Алдымен, мультимедиа ұсынылатын ортаның оқу курсы таңдалады. Берілген пән бойынша курстардың болжамды шығындары мен уақыттарын анықтау, оның мүмкіндік таралымы және аудиториясын анықтау керек. Мультимедиа типі курсқа қойылатын аудиториялық жалпы талаптарды анықтауға мүмкіндік береді. Негізінде курстың жалпы білімдік оқытылу ерекшеліктерін ескеруі қажет. Олар студенттің жалпы түрлі дайындық деңгейлерімен және компьютерлік білімдерінің деңгейлерімен байланысты. Осы білімдерін тексеру үшін алғашқы тестілеу өтіледі де, студенттің барлық білімі анықталады. Арнайы оқу курстарының да дайындық деңгейлері ескерілу керек. Білетін тақырыптарын қайталамау мүмкіндігі де беріледі. Сонымен бірге пән саласындағы ең соңғы ақпараттармен қамтамасыздандырылуы да қажет. Электронды кітаптың дайындық кезеңінде оқулық мәтінінің жазылуы, иллюстративті және анықтамалық материалдың таңдалуы, интерфейстің эскизін және оқытатын бағдарламаның сценарийін құру, сонымен қатар, жеке блоктардың сценарийлерін құру (анимациялық үзінділер, видео үзінділер, компьютерлік модельдеуді жасайтын программалар, білімді тексеретін блоктар және т.б.). Осы кезеңде қалауы бойынша оқу материалының түрлі варианттарының ұсынулары форма және мазмұны бойынша құрастырылады. Ол студенттің психикалық типіне байланысты болады. Мұндай жағдайда тағы да, алдын ала психологиялық тестілеуді өткізу керек болып қалуы мүмкін. Оқулықтағы тестпен жұмыс істегенде оның құрылымдарына керекті барлық тақырыптардың нақты тізімін анықтап жасау керек. Олар берілген оқулықта баяндалуы қажет. Студенттің қандай білімді және дағдыларды үйренуі белгілі болса, әрбір тарау және оқу курсы оған толығымен жауап берсе, онда ол кітапты жетістікті деп есептеуге болады. Нәтижесінде, әртүрлі мнемоникалық амалдарды, шрифттік айыруларымен қоса, графиктерді, суреттерді және мультипликацияларды қолданған жөн. Бұл үшін қорытынды жинақтауларды күшейту керек: негізгі мәліметтерді қосу, негізгі жағдайларды құрастыру, кестелерді құру қажет. Кейін мәтінге үлкен өзгерістерді енгізбеу үшін оны ұқыпты саралау жөн. Толық сараланған мәтін гипертекстке түрленеді. Оқулықтың мәтінімен қоса мультимедиа сценарийіне компоненттер мен тақырыптар тізімі, сонымен қатар, оның құрылымы алдын-ала баяндалуы қажет. Анимациялық, аудио және видео үзінділер, иллюстрациялар және т.б.5 сценарий бойынша таңдалады. Оқулықтың толық сценарийі әдетте мәтіннің тақырыптарға, тарауларға, түсініктерге байланысын да қарастырады. Сонымен бірге суреттерге, дауыстарға, видео үзінділерге, кестелік ақпараттың қолданылуына, бейнеленген материалдардың (графиктер, схемалар, суреттер) анимацияланған суреттердің және фотоматериалдардың, аудио және видео үзінділердің, компьютерлік модельдердің сілтемелеріне де жауапкершілікпен қараған дұрыс. Электронды кітапты жасаудың негізгі кезеңіне оқулықтың тікелей құрастырылу операциясы кіреді. Оның мазмұны ұсынылатын формадан өзгеше болуы қажет. Материалдың ұсынылатын формасы қатаң болуы қажет. Беттерде артық графикалық немесе мәтіндік ақпараттар болмауы керек. Олар оқырманның көңілін бөлуі мүмкін. Кітап фоны бірсазды болғаны жақсы (бірақ міндетті емес). Фоны жарық, ал мәтіні қараңғы түспен, мысалы, қара немесе қараңғы көкшіл түспен жазылуы қажет. Қараңғы фон мен жарық шрифтті қолданған дұрыс болмайды, себебі, оқырманның көздерін шаршатады. Шрифттің гарнитурасы жақсы таңдалса мәтіннің оқылуы жеңіл болады. Егерде ол серифтерсіз (засечкалар) жазылатын болса, онда шрифттік гарнитуралардың кіші шрифттерін қолданбау керек. Бағдарламаға графикалық суреттерді қосқанда ақпараттық құралдарға бейімделуін де ескерген жөн. Оқу бағдарламасының жалпы көлемін азайтуға арналған GIF, JPEG және т.б. форматтарды қолданса болады. Анимациялық объектілердің қимылдарын жасаудың шексіз мүмкіндіктері бар. Соның ішінде мәтіннің және дауыстың визуалды өрнектеулерін көрсетуге болады. Әр түрлі компьютерлік платформаларға арналған көптеген анимациялардың екі өлшемді (2D) және үш өлшемді (3D) бағдарламалық құралдары бар. Видео үзінділерді жасау үшін компьютерлік видеомонтаждың бағдарламалық-техникалық кешендері қолданылады. Алдын-ала суреттер мен дауыстардың кітапханаларын дайындап алған дұрыс, олар монтаждау кезінде керек болады. Монтаждаудың сапасын жоғарлатуда Adobe Premiere және Video Studio сияқты пакеттер қолданылады. Материалды жақсы қабылдауға әсер ететін элементтердің бірі – дауыс болып табылады. Дауыс диктордың айтуы бойынша немесе видео үзіндінің немесе кейіпкерлердің диалогы ретінде естілуі мүмкін. Дауыспен жұмыс істеу үшін әр түрлі бағдарламалық қамсыздандырулар қолданылады. Олар дауыстарды ойнауға, жазуға және синтездеуге мүмкіндік береді. Мультимедиа оқулықтардың әр түрлі элементтерінің құрылуында параллельді орындалуы мүмкін. Олардың біріктірілуі аяқталатын кезеңде іске асады. Оқулық тақырыптарға бөлінеді, гипермәтіндік сілтемелердің жүйесі пайда болады. Мультимедиа оқулықтарына тән үлкен көлемдік ақпараттар тек ойластырылған интерфейстің және навигация жүйесінің бар болуына байланысты болады. Аяқталатын кезеңді өткізгеннен кейін оқулықтың тестілеуі мен түзетілуі жүргізіледі. Тестілеуден өткен мультимедиа-оқулық зерделік меншік ретінде тіркелу керек. Мультимедиа - оқулығын құрастыруға қатысқан құрастырушы6 ұжымның авторлық құқықтарын міндетті түрде ескеру керек. Оқулықтың пайдаланылуы кезінде туындаған кемшіліктерді түзету үшін, жаңа қосымша модульдерді қосу үшін, анықтамалық ақпаратты жаңалау үшін арнайы орындар қалдырып қойған жөн. Баспалық оқулықтарға қарағанда, электрондық оқулықтарға қойылатын талаптар өзгеше. Бірақ принципі өзгермейді: нақты құрылым, шрифттің өлшемдерінің өлшемін қатаң қадағалау және оның тағайындалуы және т.с.с. Электрондық оқулықтың артықшылығы – материалдың ұйғарылуы бұл жерде айтарлықтай көп болады. Материалдың ұйғаруын қалай көбейтуге болады? Біреулер – фреймдерді қолданған жөн деп есептейді, ал тағы біреулері экрандағы орнын алады, ал басқалар мәтінді бүкіл экранға ашады. Фреймдер мониторда жиі болатын ақпаратты құруға мүмкіндік береді. Мұндай ақпараттарға: автордың аты-жөні, вебмастердің аты-жөні, ұйым туралы мәліметтерді орналастыруға болады. Бірақ фреймдер ақпараттық кеңістіктің көп бөлігін алатындықтан, мәтіннің өзіне аз орын тиіп қалады. Электронды оқулықты баспа кітап сияқты құрылымда да жасауға болады. Бірақ оэлектронды оқулықтың тиімділігі жоғалады, жүктеме уақыты көбейеді, оқулықты пайдалану қиын болады. Бірақ кеңістік жеткілікті болады да, мәтіннің орын ауыстырылуын, гиперсілтемелерді әр параграфтың соңында енгізу мүмкіндігін іске асыруға болады. Ал егер браузердің терезесін бүкіл экранға ашсақ, ешбір көркемдеудің элементтері студентті алаңдатпайды да, ол сіздің оқулықпен бірге жалғыз қалады. Оқулықты көркемдеген кезде жоғары сапалы суреттерден аулақ болған жөн. Олар жүктеменің жылдамдығын төмендетеді. Мәтінді көркемдеген кезде өзінің стильдерін қолданбаған да жөн. Шрифттерді асыра пайдалану да артық болады. Браузер дайындаушыларының үндеу бойынша тұрған дайын стильдерін қолданған дұрыс. Олар әр түрлі деңгейдегі атауларды айыруға қолайлы. Шрифтті де үндеу бойынша қойған жөн. Тағы біз айта кетер жай: оларды құрылымымен сәйкестендіріп қойған жөн. Яғни, оқулықта үш деңгейлі атаулар құрылымдардың закладкалары үш санмен белгіленуі қажет. Қазіргі уақытта электронды білім алу болашақта жаппай ағарту саласын қамтитын жаңа үрдісті шығармашылық еңбек. Үшінші мыңжылдықта қолға алынып жатқан инновациялық жалпыадамзаттық үрдіс. Электронды оқыту жүйесі (е-learning) білім берудің барлық сатысын технологияландыруымен ерекшеленуде. Электронды оқыту дәстүрлі білім берумен астасып жатыр. Бұл ретте оқытушының сабақ беру шығармашылығын алып тастау деген сөз емес. Керісінше, ЖОО оқытушы тақырыпты түсіндіру барысында небір қызықты дерек-дәйектерді қосымша пайдалануына мүмкіндіктер жасайды. Заманауи оқытушы жаңа техникалық әрі педагогикалық жаңашылдықтарды өзара шебер үйлестіре алатын маман болуы тиіс. Өз дәрісінің режиссурасын, сценарийін өзі жасап, қай жерінде, қалай электронды оқытуды пайдалану керектігін шебер меңгерген болуы тиіс. Яғни, заманауи оқытушыдан үздіксіз жетілу, біліктілігін жоғарылату үдерісін талап етеді. Жаңашылдықты игерген тұлға десек артық7 емес. Тек шығармашылығы мол оқытушы ғана студенттердің шығармашылық мүмкіндіктерін аша алады, дамытады. Өз беттерінше жұмыс істеуіне, ойлануына дағдыландырады. Қандай мемлекетте болсын болашақ дамуының басты мақсаты адами капиталдың өсуіне байланысты. Біздің еліміздің де ұзақ мерзімді стратегиясының бірі - білім жүйесін әлемдік деңгейге көтеру. Білім саласындағы оқыту үрдістеріне қазіргі заманғы әдістемелер мен технологияларды енгізу қажет. Білім мен тәрбиенің негізі, қайнар бұлағы оқу орындары десек, оқулық сол білімнің өзегі, тәрбиенің құралы, ұлттық мәдениеттің ұраны. Осындай озықтыққа элекронды оқулықтардағы олқылықтар жараспайды. ХХІ ғасыр техника заманы болғандықтан елімізде білім беруде орнын ойып алар сауатты электронды оқулықтар жасау біздің міндетіміз. Әдебиеттер 1. Савельев А. и др. «Создание и использование баз данных», М: 1991 2. Куправа Т.А. «Создание программирования баз данных средствами СУБД», М: Мир, 1991. 3. http://www.nci.kz/content/elektrondyk-okytu 4. Диго С. М. «Проектирование баз данных», «Финансы и статистика» 1988 5. Голицина О.Л. «Базы данных. Интеллектуальная обработка информации». М.: «Нолидж», 2000 6. Жантекеева З.Ө., Нақысбеков О. Орысша – қазақша оқушыларға, студенттерге арналған сөздiк. Алматы 2001. 7. Базы данных. Учебник для высших учебных заведений /Под ред. Хомоненко А.Д. -СПб.: КОРОНАпринт, 2000, - 415с.
