Қазақстандағы кластерлер, технопарктер, ЕЭА. ДСҰ.
Сабақ жоспары:
- ЕЭА түсінігі.
- ЕЭА тарихы.
- ЕЭА типтері
- Кластерлер.
- Технопарктер.
- Қазақстан және ДСҰ
ЕРКІН ЭКОНОМИКАЛЫҚ АЙМАҚ (ЕЭА)
ЕРКІН ЭКОНОМИКАЛЫҚ АЙМАҚ (ЕЭА) — белгілі бір аймақ территориясының әлеуметтік-экономикалық дамуын жеделдету үшін шетелдік инвестицияны, озық технология мен басқару тәжірибесін тарту мақсатымен құрылатын, нақты айқындалған әкімшілік шекарасы және ерекше заңды режимі бар арнайы территория. ЕЭА-ның шаруашылық мәселелерін шешуде кеңейтілген дербестігі болады, онда басқарудың ерекше тәртібі орнатылады, шетелдік және отандық кәсіпкерлердің экон. қызметі үшін жеңілдіктер жасалады. ЕЭА кейде мемлекеттің жалпы кедендік шеңберінен шығарылады.
Сыртқы экон. қызметінің, кәсібінің, берілген еркіндіктің және шаруашылық жағынан мамандануының сипатына қарай еркін сауда аймақтары: экспорттық-өнеркәсіптік аймақ, технол. аймақ және кешенді аймақ болып ажыратылады. Еркін сауда аймағының негізгі мақсаты сауданы дамыту болып табылады. Сондықтан тауарларды сыртқа шығарып, шеттен әкелуге кеден салығынан босату, саудаға шек қоюшылықты алып тастау, тауарларды қоймада сақтауға және олардың жергілікті рынокқа бейімделуіне барлық жағдай жасау көзделген.
Экспорттық-өнеркәсіптік аймақтар экспорттық өнімдерді шығаруды дамыту үшін құрылады. Олардың территориясында тиісті өнімдер шығаратын кәсіпорындар үшін кедендік баж салығы мен басқа да салықтар бойынша жеңілдіктер беретін арнайы кедендік режим қабылданады. Технологиялық аймақтарда зерттеу, жобалау және ғыл.-өндірістік фирмалар шоғырланады, олар салық және қаржы жағынан жеңілдіктердің бірыңғай жүйесін пайдаланады және тех., қаржылық және қаржылық емес сипаттағы әр түрлі қызмет атқарады. Кешенді аймақтар жекелей әкімш. құрылымдардың территорияларында шаруашылық қызметке ерекше жеңілдіктер беру тәртібімен құрылады.
Қазақстандағы алғашқы ЕЭА 1991 ж. пайда болды: Жезқазған обл-ндағы Жәйрем-Атасу, Талдықорған обл-ндағы Жаркент, Алакөл және “Талдықорғанвнештранс” кәсіпорны, Қостанай обл-ндағы Лисаков қ. және Алматы қ-ндағы “Атакент” еркін сауда аймақтары. Сондай-ақ, бірнеше облыс (Атырау, Шығ. Қазақстан, Қарағанды және Маңғыстау) ЕЭА болып жарияланды. Алайда алғашқы тәжірибе қызмет етудің құқықтық және ұйымдық механизмінің жетілдірілмеуі салдарынан көзделген мақсатқа жетпеді, оларға қаржылық, салық және басқа мәселелерді шешуде қажетті деңгейде дербестік берілмеді. Қазақстан Республикасы Президентінің заңдық күші бар 1996 жылғы 26 қаңтардағы ғ2823 “Қазақстан Республикасындағы арнаулы экономикалық аймақтар туралы” Жарлығымен Қазақстанда тағы да 4 экспорттық-өндірістік тұрпаттағы ЕЭА құрылды: Лисаков ЕЭА (Қостанай обл., Лисаков қ.); Қызылорда ЕЭА (Қызылорда қ.); Ақмола ЕЭА (Астана қ.) және Жәйрем-Атасу ЕЭА (Қарағанды облысында).
Қазақстанда туризм, тамақ өнеркәсібі, мұнай-газ машинасын жасау салалары, тоқыма өнеркәсібі, көліктік логистикалық қызметтер, металлургия және құрылыс материалдары өндірісі бойынша кластерлер құрылды.
«Кластер» - Қазақстандық экономистердің сөздігіндегі жаңа сөздердің бірі. Аударғандағы мағынасы "жиналым", "концентрация". Қазақстанда экономикаға байланысты кластерлік даму белгілі-бір саладағы, бір-бірімен байланысты және сол салаға қатысы бар басқа да институттар, қосылған құн тізбегіндегі барлық қатысушылардың бірігуі (құнның қосылу процесі шикізаттан дайын өнімге дейін ).
Технологиялық парк
- Қазақстан Республикасының президенті Н.Назарбаев: «Қазақстандық кәсіпорынның бәсекеқабілеттілігін арттыру үшін, пилоттық кластерлердің құрылуын аяқтау қажет, ары қарайғы экономика диверсификациясы біздің тауарларымыздың максималды бәсекеқабілеттілігі, әсіресе өңдеу саласында өнімділіктің артуы жағдайында жүру қажет» - деп атап көрсетті.
- Қазіргі таңда 7 перспективті пилоттық кластер анықталған, бұл – туризм, азық – түлік өндірісі, машина жасау және мұнайгаз, тігін өнеркәсібі, көлік - логистикалық қызметтер, құрылыс материалдар.
- Президенттің айтуынша: «Кластерлік даму жеке және мемлекеттік сектор арасындағы нақты серіктестік байланыстың үлгісі бола алады». Сондай-ақ, «бұл кластерлерді мемлекеттің қолдауы, экономиканың басқа салалары дамусыз қалады дегенді білдірмейді».
Кластерлік даму үшін жоғары потенциалды салалар
Орталық кластерлер
Құрылыс материалдары
Алматыдағы құрғақ ерітінділер қоспасын өндіру бойынша кластер,Астанадағы лак пен бояу өндіру бойынша кластер
Азық - түлік өндірісі
Қостанай, Шығыс-Қазақстан, Алматыдағы сүт өндірісі кластерлері,Алматы облысындағы жеміс- жидек өндірісінің кластері
Металлургия
Қарағандыдағы металлургиялық кластер
Мұнай – газ құрал жабдықтары
Алматы, Батыс Қазақстан облысы, Солтүстік Қазақстан облысындағы жоғары қысым резервуарларын өндіруші кластер
Транспорт және материалды-техникалық қамсыздандыру
Алматы қаласындағы транспорт – логистикалық кластер
Тігін өнеркәсібі
Шымкент, Алматы қалаларындағы тігін кластерлері
Туризм
Оңтүстік Қазақстандағы, Алматыдағы туристік кластерлер
Специальные экономические зоны в Казахстане
- В целях активизации внешнеэкономических связей, ускоренного развития региона, поддержки отраслей экономики и решения социальных проблем, привлечения инвестиций, технологий и современного менеджмента, создания высокоэффективных и конкурентоспособных производств, в Республике Казахстан Указом Президента Республики Казахстан созданы 9 специальных экономических зон: СЭЗ «Астана – новый город» в городе Астана (легкая промышленность, автомобилестроение, авиационная, химическая);
- СЭЗ «Морпорт Актау» в Мангистауской области (легкая промышленность, химическая, металлургическая промышленность);
- СЭЗ «Парк информационных технологий» в городе Алматы (приборостроение);
- СЭЗ «Онтүстік» в Южно-Казахстанской области (легкая и текстильная промышленность);
- СЭЗ «Национальный индустриальный нефтехимический технопарк» в Атырауской области (нефтехимическая промышленность);
- СЭЗ «Бурабай» в Акмолинской области (туризм);
- СЭЗ «Павлодар» в г.Павлодар (химическая и нефтехимическая промышленность);
- СЭЗ «Сарыарқа» в Карагандинской области (металлургия и машиностроение);
- СЭЗ «Хоргос – Восточные ворота» в Алматинской области (логистика);
- СЭЗ «Химический парк Тараз» в г. Тараз (химическая промышленность).
Специальные экономические зоны в Казахстане
Қазақстан және ДСҰ
ДСҰ дегеніміз не?
Дүниежүзілік сауда ұйымы (ДСҰ) - бұл мемлекеттер арасында сауда жүргізу ережелерінің жүйесін жетілдірумен айналысатын жалғыз халықаралық ұйым. ДСҰ-ның негізі сауда бойынша әрекетті жүзеге асыратын көптеген әлем мемлекеттерінің талқыға салып, қол қоятын және содан соң бұл ережелер парламентте бекітілетін келісімдер болып табылады. Бұл келісімдердің мақсаты - тауарлар мен қызметтердің өндірушілеріне, экспорттаушылары мен импорттаушыларына өзінің коммерциялық әрекеттерін жүргізулеріне жәрдемдесу.
ДСҰ дегеніміз не?
Ұйым мақсаттары
- 1994 жылғы 15 сәуірдегі Дүниежүзілік сауда ұйымын құру туралы Марракеш келісімінің екінші тарауында ұйымның негізгі мақсаты көрсетілді. Олар төмендегідей мақсаттар:
- ДСҰ-ға мүше елдер халықтарының әл-ауқатын, өмір деңгейін жоғарылату, тауарлар және қызметтермен толық қамтылуына қол жеткізу, сонымен қатар нақты кірістердің жоғарылауы және үнемі өсуіне ықпал ету. Қойған мақсаттарына қол жеткізу үшін ДСҰ-ға мүше елдер бір-бірімен «еркін сауда» құруға, яғни сауда ағымдарын ырықтандыруға және өзара пайдалы келісімдерді құру мақсатындағы келіссөздерді жүргізу арқылы тауарлар мен қызметтердің өндірісін және сауда көлемдерін арттыруға кірісті. Сонымен қатар, Келісімнің кіріспе бөлімі халықаралық сауданың өсуінен дамушы елдердің, соның ішінде, әсіресе, дамуы неғұрлым төменгі жағдайдағы елдердің өздерінің экономикалық дамуына сәйкес келетін үлесті алу мүмкіндіктерін күшейте түсу қажеттігін мойындайды.
Ұйым міндеттері
Дүниежүзілік сауда ұйымын құру туралы Марракеш келісімінің 3-бабы ДСҰ-ның төмендегідей міндеттерін белгіледі:
- көпжақты сауда келісімдерін реттеу және жүзеге асыру;
- форум түрінде сауда келіссөздерін өткізу;
- сауда дауларын шешуде Дауларды шешу ережелері мен процедуралары туралы келісімдерді қолдану;
- ДСҰ-ға қатысушы елдердің сауда саясатын қайта қарастыру механизмін қолдану;
- ДСҰ-ға қатысушы мемлекеттердің басқа халықаралық ұйымдармен өзара әрекеті.
Ұйым беретін 10 мүмкіндік
1. Сауда дауларын конструктивті шешу;
2. Ойын ережелерінің анықтығы;
3. Бағаларды қысқарту;
4. Жаңа технологиялардың келуі;
5. Жай қажетті ғана емес, сонымен қатар, тілеген өнімді таңдау мүмкіндігі;
6. Экономиканы ынталандыру;
7. Өндірістің өсуі;
8. Отандық өндірісті сыртқы рыноктарда демпингке қарсы және квоталық шектеулерден қорғау;
9. Өнеркәсіптік кооперацияны дамыту;
10. Іскерлік белсенділікті жоғарылату.
