Есімшенің сөйлемдегі қызметі
Сабақ мақсаты:
а) Есімшенің сөйлемде атқаратын қызметін меңгерту. Сөйлем мүшелері арқылы есімшенің екі түрлі қызметте жұмсалатындығын нақтылай түсу.
ә) Сөйлем мүшесіне талдау дағдыларын одан әрі тереңдету, теориялық білімдерін практикамен ұштастыру.
Б) Шапшаңдыққа, ұшқырлыққа, логикалық ойлауға жетелеу.
Есімшенің қызметі:
- Жіктеліп келіп баяндауыш болады .
- Екеуі де жарытып, тіс жарытып сөйлемейтін.
- Есімше зат есіммен тіркесіп келіп немесе ілік септікте тұрып анықтауыш қызметін атқарады. Көшкен ауылды іздеп табалық.
- Атау септікте тұрып заттанып, бастауыш қызметін атқарады.
- Үнсіз күліп тұрған – бағанағы шәкірт бала.
- Атау мен іліктен басқа септікте тұрып толықтауыш қызметін атқарады.
- Ұялғанды, жауап айтпағанды кешірмейтін әке мінезі Абайға мәлім.
- Барыс, шығыс, көмектес септіктердің бірінде тұрып немесе шылау сөздермен тіркесіп пысықтауыш қ ызметін атқарады.
- Осыны сезген сайын Абай тоқтаусыз жыр тереді.
Оқулықпен жұмыс:
1-қатар: 188-жаттығу. Мақал-мәтелдердегі есімшелердің сұрақтарын анықтап, олар сөйлемнің қай мүшесі болып тұрғанын айту.
2-қатар: 189-жаттығу. Есімшелерге тұлғалық талдау жасап, олар сөйлемнің қай мүшесі болып тұрғанын анықтау.
3-қатар: 190-жаттығу. Есімшелерді тұлғасына, мағынасына қарай ажырату. Есімше жұрнақтарының түрлену себептерін түсіндіру.
Дидактикалық материалдар:
- Есімшелерді тауып, сөйлем мүшесіне, құрамына анықта
- Ертеде көшпелі қазақтар ас ішетін ыдыстардың біразын теріден жасаған. Ондай ыдыстың ең үлкені – саба.
- Жылқысы көп ірі байлар сабаның мөлшерін бәстесіп, бәсекелесіп жасататын болған. Есеней алты айғырдың терісінен тіктіріп саба жасатып, оны “тай жүзген” атапты.
“ Кім жылдам?”
- Саба “киелі” ыдыс саналған.
- “ Тай жүзген” – Есеней сабасының аты.
- Қазақ ұғымында ең дәмді қымыз – ысталған ыдыстағы қымыз.
- Кепкен ыдыс құмын төгіп босатқаннан кейін сырғауылдарға ілінеді.
- Білмейтініңді білетіннен сұрап ал.
Бекіту:
Біз өткен сабақта және бүгін не үйрендік, білім қорымызға қандай мәліметтер қосылды? Әр қатарға парақша таратамын, сол парақшаға тізбектей есімшеден алған білімдерін топтайды. Қай қатар бірінші болса, сол қатар оқиды.
Үй жұмысы:
191-жаттығу. Есімшелерді тұлғасына талдау.
192-жаттығу. Сөйлемдерді көшіріп жазып, сөйлем мүшесіне талдау.
