ЗАТТАР ЖӘНЕ ОЛАРДЫҢ ҚАСИЕТТЕРІ
Саба қтың мақсаты:
Заттар және олардың қасиеттері
туралы ұғым қалыптастыру
Міндеттері:
- Заттар және денелер туралы білімдерін жаңғырту, заттардың физикалық қасиеттері туралы білімдерін қалыптастыру;
- Заттардың агрегаттық күйі физикалық қасиеттеріне тәуелді болатындығын түсіну;
- Зертханалық тәжірибелерді орындау барысында физикалық қасиеттерін болжау; заттардың физикалық қасиеттерін күнделікті жағдайда қолдана білу;
- Зертханалық тәжірибелерді орындау барысында заттардың физикалық қасиеттерін талдау;
- Заттардың агрегаттық күйі мен олардың физикалық қасиеттері арасында байланысты анықтау.
- Заттардың физикалық қасиеттері және оларды білу маңызы туралы тұжырым шығару.
Ертегі: «Есектің құтылғаны»
Бір күні екі есек базардан үйлеріне қайтып келе жатыпты. Олардың біреуі тұз салынған ауыр қаптарды әкеле жатса, екіншісінің жүгі- поролоннан жасалған жеңіл губкалар болған екен. Жолды қысқарту үшін оларға өзенді кешіп өту керек болды. Есектер суға кіріп арғы жағалауға қарай бет алды. Біреуі жүзу кезінде қиналған жоқ және арғы жағалауға жылдам жетті. Екінші есек батып кетпей, жағаға жету үшін көп күш жұмсады. Бірақ есектер біреуінің ғана жүкті үйге жеткізгенін аңғарды.
Сұрақтарға жауап беріңіздер?
*Қалай ойлайсыңдар, есектердің қайсысы өзенді еш қиындықсыз кешіп өтті. Неліктен?
*Қайсысына қиын болды, неліктен?
*Есектердің қайсысы өз жүгін үйіне дейін әкелді?
*Қайсысы жеткізе алмады, неліктен?
Практикалық ғылым: заттардың табиғи әлемін бақылау
Зат дегеніміз не?
Зат- ол әр нәрсенің негізі немесе ол жасалған материал.
Затты бақылаған кезде не істейсіңдер?
Заттарды бақылау дегеніміз- оның қасиеттерін мұқият зерттеуді білдіреді.
Айнала бөлмеге қарап, қоршап жатқан кейбір заттарды көрсет.
Заттар қандай физикалық қасиеттерге ие бола алады?
Түсі, текстурасы, иісі, пішіні...
Қандай екі қасиет барлық заттарға тән? Қалай ойлайсыңдар?
Барлық заттардың массасы және олар орын алады.
Заттардың қандай үш күйін білесіздер? (қатты, сұйық және газ)
Физикалық денелер- пішіні және көлемі бар кез келген бұйымдар
Мысалы, аалуан түрлі заттар: алюминийден жасалған қасық, шеге, бриллиант, саткан, полиэтилен қапшық, айсберг, қанттың бөлшегі, тұздың шымшымы, жаңбыр тамшысы- денелерге жататындығын білесіздер.
- Ойланып көрейікші, ауа денелерге жатады ма?
Тіршілік ортасы
Біздер үшін ауа- бұл тіршілік ортасы.
Ал теңізді қайда жатқызуға болады: заттарға ма, денелерге ме, әлде тіршілік ортасына ма?
Тіршілік ортасы
- Адам үшін теңіз-бұл дене, өте үлкен болса да, оның пішіні мен көлемі бар.
- Ал онда жүзіп жүрген балықтар үшін теңіз-тіршілік ортасы.
Заттар- денелерді құрайды.
Заттардың агрегаттық күйлері:
- ҚАТТЫ
- СҰЙЫҚ
- ГАЗ ТӘРІЗДІ
Барлық қатты заттардың қандай ортақ физикалық қасиеттері болады?
Қатты заттың құрамындағы бөлшектер бір-біріне өте жақын орналасқан және орнында дірілдеп тұрады. Сол себептен:
Қатты заттың өзіндік нақты пішіні мен көлемі болады. Қатты зат қолғалған кездің өзінде де пішінін сақтап қалады.
Неліктен қатты заттар сығылмайды?
Қатты заттың құрамындағы бөлшектер бір-біріне өте жақын орналасқан. Сондықтан олар қысылмайды. Олардың нақты көлемі және пішіні болады. Қатты зат бөлшектерінің арасында тартылыс күштері жоғары болады. Бөлшектерінің энергиясы төмен болады, олар қозғалмайды, тек қана бір орында вибрациялап (дірілдеп) тұрады. Қатты зат өте тығыз болып келеді.
Неліктен су ағады?
Сұйық заттың құрамындағы бөлшектер бір-біірне өте жақын орналасқан. Олардың нақты белгіленген құрамы болады, біақ олар пішінін өзгерте алады. Сұйық заттың бөлшектері ретсіз, кездейсоқ орналасқан. Бөлшектердің энергиялары орташа, сондықтн олар қозғала алады. Сондықтан да сұйықтық ағады. Біз оны сұйықтықты ыдысқа құйғанда, ол ыдыс көлемін алғаннан көре аламыз. Олардың тығыздығы қатты заттардың тығыздығынан кем болады.
Барлық газ тәрізді заттардың қандай ортақ физикалық қасиеттері болады?
Газ бөлшектері кез-келген бағытта еркін қозғалады.
Сол себептен:
Газдың нақты өлшемі мен пішіні болмайды.
Газ өзінің контейнерінің көлемін алады.
Газ контейнер сыртындағы барлық орынды толтырады.
Газ неліктен қысылады?
Газдың құрамындағы бөлшектер бір-бірінен өте алыс орналасқан, сондықтан оларды қысуға болады. Олардың нақты белгіленген көлемі болмайды. Олардың арасында өте әлсіз тартылыс күштері бар.
Ауа қозғалады ма?
Бөлшектерінің энергиясы өте жоғары, сондықтан олар әр бағытта өте жылдам қозғала алады. Газ қозғала отырып, жабық ыдыстың түгел көлемін алады (диффузия). Олар тығыз орналаспайды.
№ 1 ЗЕРТТЕУ ЖҰМЫСЫ
Сөмкелеріңді ашып, оның ішіндегі заттарыңды партаның үстіне қойыңдар.
Заттардың тізімін жазыңдар.
Заттарға зейін салы қараңдар. Бақылауды сапалы түрде жасау үшін сезім мүшелерін негізге алыңыздар. Әр нысанды (затты) сипаттайтын сөздерді жазып алыңдар.
Мөлшерлік бақылау жасап, жазып алу үшін өздеріңнің өлшем құралдарыңды қолданыңдар.
Бақылауларыңды жазып алған параққа қарап, қасиеттері ортақ заттарды бір топқа орналастырыңдар. Ортақ заттарды жазып алыңдар.
Затты сипаттаған кезде сөздің қайсысы қалып қойды? Егер олар біреуден көп болса, оларда өзара ортақ не бар?
Енді нысандарды басқа топтарға жіктеңдер де 5 және 6 қадамдарды орындаңдар.
Заттардың қандай қасиеттері немесе сипаттамалары бар?
Заттардың қандай қасиеттері немесе сипаттамалары бар?
Құпия зат
Анықталған құпия затты таңдап алып, келесі кері байланысты жасаңдар:
Құпия затты анықтауды барынша жеңілдеткен қасиет болды ма? Түсіндіріңдер.
Қандай бақылауларды мөлшерлік бақылауға жатқызамыз?
Қайсысы сапалық бақылауға жатады?
Сендерді қазір не таңқалдырып немесе қызықтырып тұр?
Құпия зат
(не білетініңді көрсет)
Қағаздан жасалған қапшыққа сиятын бір кішкене зат атңдап алыңдар.
Мөлшерлік бақылау (салмағы, ұзындығы, биіктігі, көлемі...) жасаңдар.
Сапалық бақылау (текстурасы, жылтыры, иілгіштігі, магнитке тартылуы....) жасаңдар.
Бақылау нәтижелеріне негізделіп заттың сипаттамасын жазыңдар.
Сипаттамаларыңмен сыныптастарыңмен бөлісіңдер деп, оларға құпия затты анықтауға мүмкіндік беріңдер.
Заттардың қасиеттерін қалай, немен толықтыра аласыңдар?
№ 2 зерттеу жұмысы
Бақылауға , өлшеуге немесе заттың өзін өзгертпей-ақ өзгертуге болатын сипаттамаларды қалай атаймыз?
Физикалық қасиеттер
Егер материалды өзгертпесе бұл заттар нысан ретінде өзгермейді.
№ 3 зерттеу жұмысы Бақылауға , өлшеуге немесе заттың өзін өзгертпей-ақ өзгертуге болатын сипаттамаларды қалай атаймыз? Физикалық қасиеттер Егер материалды өзгертпесе бұл заттар нысан ретінде өзгермейді. Төмендегі сұрақтарға жауап беріңдер:
Келесі заттарды жасар ма едіңдер
Жоқ па? Онда ол қандай қасиетті қажет етеді?
Металдық әйнек?
Қай материал қолайлы болатын еді?
Транспареттік (мөлдір болуы)
Жіптен жасалған орындық?
Шыны
Қағаздан жасалған шелек?
Резинадан жасалған пышақ?
Алюминийден жасалған магнит?
Металдан жасалған жауын өткізбейтін плащ?
Шыныдан жасалған доп
Заттардың қасиеттерін қалай, немен толықтыра аласыңдар?
Түсі
Пішіні
Өлшемі
Жылтыры
Массасы
Салмағы
Ұзындығы
Көлемі
Агрегаттың күйі
(қатты, сұйық немесе газ)
№ 3 зерттеу жұмысы
Дизайн жасау үшін бір нысан (физикалық дене) таңдап алыңыздар.
Ол қолшатыр,, кроссовки, рюкзак және т.б. болуы мүмкін.
Бұл заттар қандай қасиет қажет ететіндігі жайлы ойлан. Мысалы: қолшатыр суды өткізбеуі тиіс. Тағы не қосар едіңіздер. Серпінді, иілгіш.
Қайсысы жақсы материал болатындығы жайлы шешім қабылдаңдар.
Дизайынын суреттеп, қолданылатын материалдарды және олардың қасиеттерін белгілеңдер.
Түлкі мен қоян
Өтірік өлең
Жүк артып инелікке ерте көштім
Шүйкелеп сары майдан арқан естім.
Мұртына шегірткенің ат арқандап,
Дегенде өлдім-талдым әрең шештім
Жасадым жұмыртқадан алтын табақ
Сүңгі мұзды боршалап еттім тамақ.
Шегірткенің сирағын қасық жасап,
Ертеден кешке дейін іштім шалап.
Үй тапсырмасы :
Күнделікті қолданылатын заттарға назар аударыңыздар. Олардың қандай қасиеттеріне негізделесіздер?
НАЗАРЛАРЫҢЫЗҒА
РАХМЕТ!
