Еркінбаева Мәншүк «Өмірің өз қолында» (эссе)

Мотивация – оқу үрдісінің басты талабы.

Уақыт талабына сай заман ағымында, қоғамның қажеттілігі де, халықтың сұранысы да өзгеруде. Кәсіптік білім жүйесі –осы сұранысты қанағаттандаратын мамандар даярлау. Кәсіптік оқу орындарының түлегі – кәсіби маман білімді, мамандығын жақсы меңгерген, білімін әрі қарай үнемі жетілдіріп отыратын білікті де, білімді болуы қажет .Жақсы маман болу үшін – ең алдымен маманның мамандыққа қызығушылығы, икемі болуы керек. Өйткені, ол мамандық келешекте маманды асырайтын, көтеретін, атын шығаратын болуы керек.

Білім беру үрдісіндегі оқыту әдістемелерінің бұрын қолданылып жүрген барлық түрлері де өндірістік тәжірибе жағдайында оқушылардың таным үрдісін кеңейтуде, кейбір кәсіптерді есіне түсіруде кеңінен қолдау табады. Әсіресе, өндірістік оқытуда оқушылардың танымдық белсенділік әрекетін дамытатын, қабылдау – жаңғырту, зерттеу және проблемалы оқыту әдістері , затты сипаттау, мәнін ашу, оның жасалу я өңдеу технологиясын түсіндіргенде көбірек пайдаланылады. Сондай – ақ, өндірістік оқыту барысында оқушыларды ынталандыру, оқу мотивациясы, оқу – танымдық әрекеттерін жандандыру бақылау және өзін - өзі бақылау әдістерін де қажет кезінде тиімді пайдаланса, өз жемісін береді. Өндірістік оқыту шебері практикалық оқытуда оқушылардың творчествалық және ой – қиялын дамытатын, курсты оқу мазмұнын игерткенде білім, білік және дағдылық қасиеттерін проблемалы – іздестіру әдісіне бағыттаса, түпкі нәтижеге жету мүмкіндігі молая түсетіні байқалып жүр.

Сөйлеу әдісі – бұл әдіс туралы психология пәнінде айтылады және оқулығымыздың бас жағында да тоқталған болатынбыз. Өндірістік оқытудың әсіресе түрлі инструктаж (нұсқау беру) беру кезінде бұл тәсіл көбірек қолданылып, машықтану арқылы игертілуді қажет етеді.

Эвристикалық әңгімелесу әдісі де өндірістік тәжірибеде сөйлеу әдісінің бір түрі ретінде кеңінен қолданылады. Бұл жерде оқытушы не шебердің білімі, оның педагогикалық экскурсиясы, тәжірибесі маңызды рөл атқарады.

Өндірістік оқыту процесінде көбінесе, шебердің қимылының дәлдігі, шапшаңдығы және жұмысты сапалы атқаруда оқушыларға үлгі болады, олар да соны «дәл солай» етіп істегісі келеді. Әрине, бұл жерде өндірістік оқыту шеберінің кәсіби біліктілік деңгейі жөнінде айтып отырмыз, практикада бұл жай кейде басқа да болады. Кейде бұл іс - әрекеттерді көпшілікпен бірге мән бермей, қателіктер мен кемшіліктерге жол беруі мүмкін, қайталана берсе кейін ол дағдыға айналып, жұмысты сапасыз атқару әдеті пайда болады, бұл жас жұмыскерлердің қабілетіне, біліктілігінің қалыптасуына кері әсерін тигізеді. Сондықтан, ұжымдық үйрету кезінде шебер қимылы дәл әрі нақты, үлгі түрінде жасалынып, дұрыс қабылдануы тиіс. Алғашқы үлгі олардың санасында дағдының іргетасы ретінде қаланып, көпке дейін есінде қалып қояды. Бұл тек қолмен атқаратын жұмыстарға ғана емес, ол құрал – жабдықтармен, машиналар мен аппараттар арқылы істелінетін жұмыстарға да тиесілі.

Көрнекі құралдардың келесі түрі – экрандық (аудио, бейне) материалдарды пайдалану тәсілдері. Өкінішке орай, алдыңғы айтқан көрнекі құрал түріне қарағанда мұны пайдалану сирек. Өйткені, оқу фильмдері, слайдтар т.б. экрандық көрнекі құралдар орталықтандырылып шығарылып, пәнді теориялық оқытуда көбірек қолданылады. Бұл салада кейінгі кезде кең өріс алған бейнефильмдер мен ақпараттық технология қызметін пайдалану мүмкіндіктері мол. Өндірістік оқыту материалдарын игертуде пайдаланылатын әдістің бірі – оқушылардың өзіндік бақылауы. Бұл әдіске жататындар - өндірістік экскурсия, практика өткізілетін цех, учаскемен ондағы құрылғылар мен жабдықтармен таныстыру. Оқушыларға алдын – ала бақылаудың мына тәсілдерін үйрету керек:

• Бақылаудың мақсаты мен тәртібін хабарлау;

• Негізгі нысанды ажырататын бақылау;

• Бақылау біткен соң, нәтижесін білу үшін жауап беретін сұрақтарды беру;

• Бақылау кезінде кездесетін қиыншылықтарды ескертіп, оны жою жолдары туралы нұсқау беру;

• Оларды ұдайы назарда ұстап, көмек беріп отыру;

• Оқушылардың өзіндік бақылауының қорытындысын жүйелі шығару;

Өндірістік оқыту шебері нұсқауымен 2-3 оқушы іс – қимыл әрекеттерді қайталап көрсетіп береді. Олар кәсіби қимылдық тірек элементтері болып, бірдей я әртүрлі әрекеттер болуы да мүмкін ..Сонымен қорытып, өз пікірін білдіреді.

Жаттығу - өндірістік оқытудың негізгі әдісі оқулықтарда, әсіресе, тәжірибелік жұмыстар кезінде жаттығудың мәні, оның дидактикалық маңызы, басшылық ету, өндіріс шеберінің алдындағы нұсқау беруі туралы т.б. мәселелер жеткілікті айтылған. Тәжірибелік курс бағдарламасы жаттығу әдісі арқылы материалды игертуге бағытталуы тиіс. Оқулықтарда жазылған тәсілдерді іске асырып, оны дағдыға айналдыру үшін шебер де, оқушы да ерінбей тер төгуі қажет, онсыз кәсіпке машықтану – қиын іс.

Өндірістік оқыту шебері өтілетін тәжірибелік жұмыстарды бөлімдерге бөліп алдын – ала мұқият өзі танысып алуы қажет. Әрбір өтілген әрі алда өтілетін тәжірибелік жұмыстар кезең – кезеңімен бір – бірімен сабақтасып жатқаны жөн .

Жаттығуды өтпес бұрын алдымен атқарылар іске жалпы сипаттама беріп оған талдау жасалынады. Сосын қимыл - әрекеті бірнеше рет қайталайды, мұнда сандық көрсеткіштер бірте – бірте сапалық көрсеткішке ұласуы тиіс. Кейде, бұл әрекеттер біліктілік дағдыларын қалыптастыруға септігін тигізуі де мүмкін. Өндірістік оқыту шебері бұл жағдайда әрбір қимылдарды, оның кезеңдерін конспект етіп жаздырып мына талап – сипаттамаларға қысқаша түсінік беруі тиіс:

1. Жаттығу – бұл тек қайталау ғана емес, сонымен бірге алға қарай жылжушылық әрбір жаттығу – кәсіп игеру машығы.

2. Әрбір жаттығудың өз алдына мақсаты болуы тиіс: нені оқу керек?, Не істеу керек?, Қалай істеу керек?, Нәтижесі қандай? т. б. Жаттығу мақсаты оқушыларға саналы түрде түгел жеткізілуі тиіс, оны бес саусағындай білуі керек.

3. Жаттығу шебердің басшылығымен жүгізіледі. Шебер мақсаты мен оқушы мақсаты – бір. Жаттығу кезінде оқушы қызметіне түзету ендіру – оқу мақсатына бағытталуы тиіс.

4. Оқушылар жаттығуды саналы түрде атқаруы тиіс, мұнда саннан сапаға көшу ұстанымы негізгі бағытқа ие.

5. Жаттығудың тиімділігі, нәтижесі оқушы қызығушылығы мен ынта – жігеріне де тікелей байланысты.

6. Жаттығу барысында оқушылар өз ісіне бақылау жасап, оның нәтижесін білуі қажет. (қимылды бейнелі көрсету, эталон, жұмыстық сызбалар, техникалық талаптар, тренажер белгілері, істеген өнім т. б.)

7. Іс - әрекеттің, қимылдың әрбір кезеңінде оқушы қандай жетістіктерге жететінін білуі керек, түпкі мақсат жолында әлі де не қажет екенін бағдарлай алуы қажет. Оны мына сызба арқылы байқауға болады.

Өндірістік оқыту барысында жаттығуларды осылай жіктеу арқылы бұл процестің бірізділіктен, біртұтас және сабақта жүретін еңбек процесі екендігін байқадық. Неғұрлым оқушылар көбірек жаттығып, машықтана бастаған сайын олардың бойында білім, білік және дағдылық әрекеттері қалыптасып, байыту мақсатынан кәсіп шеберлігіне деген негіз қалана бастайды.

Шынында, кәсіп шеберлігінің негізін игеру үшін біртіндеп қарапайымнан күрделіге, оңайдан қиынға кезең – кезеңімен жаңа оқу - өндірістік міндеттерді игеру, оған машықтану, жаңа биіктерге көтерілу жаттығудың басты белгілірі. Әрбір жаттығудан соң белгілі бір дәрежеде өндірістік тәжірибе жинақталып, жетілдіріледі. Өндірістік оқыту процесі кезінде басты тірек болып тұрған, күрделі мақсаттарға жетуде және тұлғаның бойындағы еркешелікті көрсетіп тұратын – ол өндірістік өзіндік еркіндік, қандай жұмысты өз бетінше атқарушылық, одан туындайтын басты нәтиже – кәсіби шеберлік. Ол шексіз, оның деңгейі де, мүмкіндігі де жеке тұлғаның танымдық қасиеті мен творчествалық қабілетінің, ізденісінің жемісі болмақ.

№ 6 Технологиялық карта Біліктілік жұмыстарын орындауды бағалау парағы