Н.Мусин. Сказка "Вечно зеленое"

Тема: Н.Мусин “Мәңге йәшеллек”

Маҡсат: уҡытыусыларҙы әҫидея- тематик йөкмәткеһе менән таныштырыу, тыуған тәбиғәттең һәр кемгә лә ғәзиз, ҡәҙерле булыуын аңлатыу, тәбиғәтте һаҡлау- һәр кемдең изге бурысы икәнең изге бурысы икәнен төшөндереү, уҡыусыларҙы илебеҙҙең тәбигәтенә битараф булмаған яҡлаусы, һаҡлаусы итеп үҫтереү тәрбиәләү.

Дәрес барышы

1. Ойоштороу моменты.

• Һаумыһығыҙ!иҫәммеһегеҙ!

Бөгөн беҙҙә ҡунаҡтар.матур итеп яуап биреп ултырыгыҙ.

• Йылдың әле ниндәй миҙгеле? Ҡайҙан беләһегеҙ?

• Һеҙҙең көҙ көнө урманда булғанығыҙ бармы?

• Нимәләр күрҙегеҙ? Һөйләгеҙ!

1. Тел шымартҡыс. Әйҙәгеҙ, телдәрҙе шымартып алайыҡ! Мин ижектәр әйтәм, ә һеҙ шиғыр формаһында рифмалап әйтегеҙ!

Ман-ман-ман – ниндәй матур көҙгө урман

Ҫә - ҫә- ҫә - әкрен генә ел иҫә

Шә – шә –шә - япраҡтар ергә төшә.

Таҡтанан хор менән уҡыу. Ижекте уҡытыусы уҡый, ә ҡалғанын балалар.

1. Өй эшен тикшереү.

• Өйгә урман тураһында үҙегеҙ тел шымартҡыстар яҙырға тейешегеҙ, шуны тыңлайыҡ. (уҡытыусылар уҡыйҙар)

1. Яңы тема:

• ­Дәрестә нимә тураһында һөйләшәсәкбеҙ шуны кроссворд сисеп беләйек. Мин йомаҡ, ә һеҙ яуаптарын әйтегеҙ, яҙығыҙ.

1. Урманда ҡара төймә эленеп тора (муйыл)

2. Йәй ҙә, ҡыш та бер төҫтә. (шыршы)

3. Мәңге тауҙа йөҙ йәшәр айыу. (имән)

4. Һыу буйында үҫә, япраҡтары һыуҙа тирбәлә. (тал)

5. Аҡ кейемен кейгән, йәшел суғын элгән. (ҡайын)

• Ниндәй һүҙҙәр яҙҙыҡ?

• Икенсе төрлө әйткәндә, дөйөмләштереп нисек әйтәбеҙ? (Ағастар)

• Ағастар ҡайҙа үҫә? (Урманда)

• Тимәк ҡыҙыл шаҡмаҡ эсендә ниндәй һуҙ килеп сыҡты? (Урман)

• Бөгөн дәрестә нимә тураһында һөйләшәсәкбеҙ инде?

• Урманда тағы ниндәй ағастар үҫә?

• Хәҙер экранға ҡарағыҙ?

Һеҙ Башҡортостан тәбиғәтте, ундағы урмандарҙы күрерһегеҙ. Әгәр картаға ҡараһаң беҙҙең республиканың яртыһынан күберәге йәшел төҫ,? Урман ҡаплаған. Йәйге урман ҡышҡы урмандан ҡайһы яғы менән айырыла?

• Әгәр урманда тик япраҡлы ғына ағастар үҫһә, бындай урман нисек атала? ( япраҡлы урман).

• Ә ылыҫлы ағастар үҫһә? (ылыҫлы урман)

• Әгәр япраклы ла, ылыҫлы ла ағастар үҫһә? (ҡатнаш урман)

• Хәҙер экранға ҡарайыҡ. Унда беҙ Башҡортостандың урмандарын күрербеҙ. Әгәр картаға ҡараһаң республиканың яртыһынан күберәгенән йәшел төҫ ҡаплаған, йәшел төҫ картала урман.

• Урман тураһында элекетән үк рәссамдар картина, яҙыусылар хикәйә, повесть, шағирҙар шиғыр яҙғандар.

• Ә бына Н.Мусинды яҙыусылар араһында “урман йырсыһы” тип атаһан да була. Ул Башҡортостандың иң матур, иң гүзәл райондарының береһе.- Ишембай районда, өҫкә ауып килерҙәй тау- урмандары менән дан тотҡан. ҡолған ауылан да, тыуған ғаилә, шунда үҫкән, уның әҫәрҙәренең төп тамаһы- урман. Өлкән кластарҙа “Мәңгелек урман”, “Зәңгәр тауҙар, аҡ болан” һ.б.әҙәрһәре менән танышырбыҙ.

Ә бөгөн беҙ уның балалар өсөн яҙылған “Мәңге йәшеллек”тигән әкиәте менән танышабыҙ.

1. Һүҙҙлек эше

Әүәл - борон,элек: давно

Ҡөҙ рәт - көс, сила

Ожмах - рай

Ылыҫ - хвоя

Фарман - бойороҡ

Әжәл - үлем, смерть

Һарай - 1) хан, батшалар йәшәй торған йорт.

2) махсус йәмгиәт ойошмаһы урынлашҡан бина.

Пионерҙар һарайы, культура һарайы.

Физминутка

Урманда ағастар үҫә-үҫә

Елдәр ҙә иҫә –иҫә

Йыйҙым сәскә, бәшмәктәр

Күрҙем бик күп йәнлектәр

1-2 был айыу

3-4 был бүре

1. 1. был ҡуян

7-8 урманға барыла һыйған.

1. Текст өҫтөндә эш.

1. Уҡыусыүҙе уҡый.

• Әкиәттә һүҙ нимә тураһында бара?

• Хан һеҙгә оҡшанымы? Ни өсөн?

• Был хәл ҡасан булған? Ҡайҙан белдегеҙ?

1. Тексты балалар үҙҙәре уҡый.

• Ни өсөн әкиәт “Мәңге йәшеллек” тип аталған?

• Был күренеш тәүҙә нисек ысынлап та матур күренгән?

• Аҙаҡ нимә менән бөткән. ( кешеләрҙең тормошо.

• Эйе, урман кешеләрҙе: 1) йылытҡан. Нисек? (утын)

2) ашатҡан. Нисек? (еләк, бәшмәк.)

3) кейендергән. Нисек? (урман йәнлектәр тиреһен- тун, бүрек, итек текән)

- Хәҙер экранға ҡарағыҙ. Урман кеше тормошонда ниндәй роль уйнай?

Урман

• Аҙаҡ хандың үҙе менән дә нимә булған?

• Был хәлдән уны кем ҡотҡара?

• Аҡһаҡал ниндәй кәңәш бирә?

• Ни өсөн төрлө ағастар үҫергә тейеш?

Сөнки япраҡлы ағастар угликислый газды йоталай, ә кислород бүлеп сығара, кеше организыма файҙа. Ә тик ылыҫлы ағастар ғына булһа – ылыҫ еҫе күбәйә, кеше организымына бик ярамай, тын ҡыҫыла, малдар ауырый, йылғалар ҡорой.

• Әкиәттә урман тормошо кемдең тормошо менән сағыштырыла?(халыҡтар тормошо).Бер илдә лә бер төрлө генә халыҡ йәшәмәй.Мәҫәлән, Башҡортоста гына 163милләт кешеһе йәшәй. Улар төрлө ағас тамырҙары кеүек уҡмашып, бергәләшеп татыу, дуҫ йәшәйҙәр, бер – береһенең ғөрөф- ғәҙәттәре, байрамдары менән бер – берен байыталар, бер- береһенән яҡшылыҡҡа өйрәнәләр.

• Хан аҡһаҡалдың һүҙен тыңлағанмы?

• Халыҡҡа ниндәй васыят әйтеп ҡалдырған?

• Ләкин ағастар тиҙ генә үҫәме икән?

• Ниндәй ағас нисә йыл йәшәй, үҫә?

• Эйе, ағас үҫеп етһен өсөн бик күп йылдар кәрәк.

Мәҡәлдәр

1. Урман үҫтергән аслыҡ күрмәгән

2. Бер ағастан улау үғкән

Ул ағастан – урман үҫкән

1. Йүкәнең сәскәһе – бал

Ҡабағы - йүкә

Сөрөгө – дарыу

Ағасы – утын.

• Әкиәттең төп темаһы булып нимә тора? ( урман, урманды киҫеү, ағастарҙы юҡҡа сығарыу)

• Был хәл бөгөнгө көндә лә мөһим проблема булып тора сөнки ағастар, уларҙы сит илдәргә оҙаталар. Киҫелгән урман урынына ағас ултыртмайҙар, сүп – сарҙары шунда ятып ҡала.

• Әгәр ошондай тиҙлек менән урмандар киҫелһә киләсәк быуынға урман урынына ағас төпһәләре генә ҡаласаҡ. Ә тәбиғәттә бөтә нәмә бер – береһе менән тығыҙ бәйләнгән. Бер генә сынйп өҙөлһә лә бөтә нәмә юҡҡа сыға.

• Уҡыусылар,һуңғы ваҡытта урмандар нимә арҡаһында юҡҡа сыға?(яңғындар)

• Быға кем ғәйепле? (кешеләр)

Әгәр һеҙ сәсән булһағыҙ ниндәй ҡабайыр сығарыр ниегеҙ.

• Бер тигәс тә ни яман?

• Ағастарҙы күпләп кисеү, шул яман.

• Өс тигәс тә ни яман?

• Урмандарҙа ҡырағай йәнлектәр бөтәһә, шул яман.

• Дүрт тигәс тә ни яман.

• Урмандарыбыҙҙа төрлө ағастар үҫеп, ҡоштар ҡайтып оя ҡороһа- шул яман.

• Биш тигәс тә ни яман?

• Тыуған тәбиғәтебеҙҙе һаҡлау, шул яҡшы. Беҙ һаҡламаһаҡ уны кем һаҡлар, уны кем яҡлар!

• Ә һеҙ тәбиғәтте һаҡлау өсөн нимәләр эшләйһегеҙ?

1. Ағастар ултыртыу

2. Урмандарҙы ҡороған ағастарҙан таҙартыу

3. Пожар (янған) сыҡһа, уны һүндереләр.

Тыйыу билдәләре (запрещающие знаки) менән эшләп алайыҡ

• Былар нимә аңлата?

• Һин әгәр урман булһаң, кешеләргә ни тийеп өндәшер инең?

Йомғаҡлау.

Кешеләрҙең тәбиғәткә һаҡсыл ҡарамағанлыҡтан бик күп үҫемлектәр,йәнлектәр,бөжәктәр, урмандар.

Күпереп үҫкән урмандар, өҫкә ауып килгән тауҙар – был тәбиғәт байлығын беҙгә ата – бабаларыбыҙ ҡалдырған икән, беҙ ҙә киләһе быуынғаошолай уҡ ҡалдырырға бурыслы.

“һеҙҙең урмани шаулауын ишеткәнегеҙ бармы? Ниндәйҙер шом да, йәшерен көс тә, музыка ла бар урман шауында. Урман шаулай икән, тимәк еребеҙ имен, йәшәү дауам итә”

Н.Мусин.

- Бөгөн дәрестә нимә тураһында һөйләштек?

- Урманды һаҡлау өсөн беҙ нимәләр эшләргә тейешбеҙ?

Янғындан һаҡларға, костер яҡмаҫҡа, ҡоштарҙы ҡурҡытмаҫҡа, ҡыҫҡырып һөйләшмәҫкә.

• Һеҙҙгә дәрес оҡшанымы?

Баһалау

Өй эше:

1. Әкиәтте уҡып, һөйләргә, әҙерләргә.

2. Һүрәт төшөрөп килергә әкиәт буйынса.