Бальжирова Елизавета Васильевна
Елизавета Васильевна Бальжирова – героиня моего рассказа, посвященного одному из лучших профессий на этой Земле, которая дарит людям умение читать и писать с красной строки…
Урид хэлэгдэхэ үгэ
Буряад орондомнай дээдын засагай эмхи зургаанууудай хүтэлбэрилэгшэдэйүүсхэлээр ,шэнэ үе сагай хэм соо соёлба эрдэм болбосоролоо хүгжөөн һалбарууулхахараа шэглэлтэйгээр шиидхэбэри хараалагдан, залуу үетэн буряад хэлэеэ ба арадайнгаа ёһо заншал сахижа, эрдэмэй хэшэгтэ хүртэн , хүгжөөн ябаха гэжэ найдагдан, хэмжээ ябуулганууд ехэ һайшаалтайгаар бэелүүлэгдэнэ. Энэ ушараар дашарамдуулан Морин эрдэниин эзэдтэ Магтаал дуугаа баригшадай нэгэн – Елизавета Васильевна Бальжирова тухай бэшэхэ дуран хүрэнэ. Буряад хэлэнэйнгээ ямаршье бодол гаргажа, сэдьхэлэй ямаршье байдалые харуулжа шадаха аргатай, нугархай, баян, уян байһые щүлэг, зохёол бүхэнөөрөө гэршэлэн баталһан , үндэһэн хэлэнэйнгээ арга боломжые бүри үргэдхэһэн , хүгжөөлсэһэн габьяатай, сээжэдээ ульһатай.
ХYYХЭН СЭДЬХЭЛЫЕМ
ШЭМЭГЛЭМЭ ХYДӨӨ ТАЛЫМ ШЭМЭГ…
Елизавета Васильевна Бальжирова Хэжэнгын аймагай номин сэлгеэн Чисаанын, ногоон хүбөө эрье дээрэ, одон шэнгеэр бадарһан Загаһата нютагта 1927 ондо түрэһэн. Нютагай долоон жэлэй hургуули дуургэhэн. Хэжэнгэ, Хориин hургуулинуудаар гушаад жэлдэ багшалhан намтартай. Наhанайнгааамаралтада гараад, буряад хэлэ бэшэгэй багша ябаhанаа hанажа, уран зохёолой гурбан жанр болохо щүлэг , проза, зүжэгнайруулжа эхилээ. Елизавета Васильевна наһанайнгаа нүхэр Гвибал Зоригтуевич Бальжировтай хоёр хүбүүдэйнгээ ,гурбан басагадайнгаа, арбан хоёр аша зээнэртэйнгээ,найман гушанарайнгаа дүхэриг соо ажаһууна.
Гол хуби
СЭДЬХЭЛЭЙНЬ НАНГИН ШYРЭНYYД…
Yндэр Улаан хадатай
Yргэн хүбшэ тайгатай
Урасхал Худан, Хүртэйтэй,
Уhалуур тунгалаг сөөрэмтэй.
Түрэhэн, үдэhэн гуламтам
Түшэглэн тэнжэhэн Загаhатам…
Үргэн Буряад ороной уншагшадта Елизавета Васильевна Бальжирова мэдээжэ байха гэжэ һанагдана. Багша мэргэжэлтэйнаһанайнгаа амаралтада гаратараа, олон жэлдэ Хэжэнгэ, Хориин һургуулинуудаарһурагшадые ном судартаһургажа ябахын хажуугаар, сэдьхэлэйнгээ хамаг мэдэрэлнүүдые зүрхэ дайрама зохидоор, уран нугалбаритайгаар сүлөөсагтаа шүлэг , дуун, рассказ, богонихон зүжэг болон сценкэ бэшэжэл, «БуряадҮнэн» газетэдэ, «Байгал»журналда толилуулаа. Ёһотойлбулагай уһан мэтэ сэбэрбуряад хэлэн дээрэ бэшэгдэнэ гэжэ онсо тэмдэглэмээр.
…Шүлэгүүд, Шүлэгүүд!…
Ямарханууд байдаггүй гээшэб даа. Дэбэрмэ баяр баясхалангаар халиһан , агуу саг тухайгаа, үдэр бүриин…,түрэл нютаг, түрэл дайда, бага балшар наһан ,инаг дуран, хани нүхэсэл, дали урган далижалга , Эхэ һайхан орон, буряад арад зон ба тэрэнэй түүхэ , мүнөөнэй болон ерээдүйн үесаг тухай бодолнууд гэхэ мэтэ.
Шүлэгүүдэйнь суглуулбари
«Худан» (1999г.)
«Худан, Хэжэнгэм харьялhаар…» (2005г.)
«Түрэл нютагай харгыгаар...» (2008г.)
«Сэдьхэлэй домог» (2011г.)
Елизавета Васильевна Бальжировагай шүлэгүүдэй мүрнүүд дуун болон зэдэлһээр…
«Загаhатам»
«Хэжэнгэ»
«Тоонто нютаг»
«Хонхо сэсэг»
«Эдир наhанай дуран»
Шүлэг бэшэхэ гээшэмнай,ехээрнь абаха болоо һаа, бэлэн хэрэг бэшэ – эндэмнай даамайхан зориг хэрэгтэй байха гэжэ һанагдана.Сэдьхэл бодол, эрмэлзэл, хүсэл, зоригщүлэг бүхэн соо заатагүй гараад ерэнэ ха юм даа, - энэнь мүн баһа ехэл сэнтэй гэхэ байнаб.
Түгэсхэл
Бэлиг шадабарияа уран гоёор зохёолнууд соогоо дэлгээжэ, удхалан зураглажа, хүнэй сэдьхэлэй хүбшэргэйе худэлгэмэ номуудые хэблэлдэ дурадхажа байhандань баясанабди.
Бүхы наһандаа үхибүүдые һургажа , бүхы наһандааһургуулида хүдэлжэарад зондоо хүндэтэй болонхой. Баян һайхан нютагаа, бахархан магтан дуулан, гуурһанайнгаа хурсые, ухаан бодолойнгоо гүнзэгые өөрынгөө шүлэг зохёолнуудаараа, уран үгөөрөө гэршэлээ.Бурханһаа зохёохы табисууртай, үндэһэн арадайнгааүндэһэн соёл, баян хэлые гэршэлэн, гүнзэгы бодолтой, сэдьхэл һэргээмэ үгэнүүдэнь удхатай зохёолнуудай авторта,наһанайнгаа амаралтада гараһан габьяата багшада буян хэшэг үршөөе.
«ХYГЖЭМТЭ ХЭЛЭЕЭ ДУУЛАНЯБЫТ ДАА…»
Намсараева Чимитма Аюржанаевна,
учитель русского языка и литературы
МБОУ «Чесанская СОШ»
Кижингинского района Республики Бурятия
