«Өнер-білім бар жұрттар» (Ыбырай Алтынсариннің поэзиялық шығармалары)
Тақырып жоспары:
- 1. Ыбырай Алтынсарин өлеңдеріндегі өнер-білім тақырыбы
- 2. Ел ішіндегі теңсіздік туралы
- 3. Табиғат көріністері
- Ақындығы
- • Ыбырайдың ақындығы «Қазақ хрестоматиясына» енген өлеңдерінен танылады.
- • Ақын өлеңдері оның көркем шығарма жазуды ағартушылық идеясына бағындырғанын айқын көрсетеді.
- • Ол әдебиетті бала санасына әсер ететін, оны жақсы, үлгілі істерге үйрететін күшті құрал деп ұқты.
- Басты тақырыптары
- • Оқу-білімге шақыру
- • Әлеуметтік теңсіздік
- • Табиғат көріністері
- • Өсиет өлеңдер
Өнер-білім
- Ерекшелігі
- Оқуға, білім алуға шақыру үлгісінде жазылған.
- Тілге жеңіл, тез жатталады.
- Үзінді
- • «Кел, балалар, оқылық!»
- Бір Аллаға сыйынып,
- Кел, балалар, оқылық!
- Оқығанды көңілге
- Ықыласпен тоқылық!
- Оқысаңдар, балалар,
- Шамнан шырақ жағылар.
- Тілегенің алдыңнан
- Іздемей-ақ табылар...
- Үзінді
- • «Өнер-білім бар жұрттар»
- Өнер-білім бар жұрттар
- Тастан сарай салғызды.
- Айшылық алыс жерлерден
- Көзіңді ашып-жұмғанша,
- Жылдам хабар алғызды.
- ...Отынсыз тамақ пісірді,
- Сусыздан сусын ішірді.
- Теңізге жүзді балықтай,
- Дүниені кезді жалықпай...
- Оқу, білім алудағы мақсат неде екенін кеңінен аша түседі.
- Тілге жеңіл, тез жатталады.
- Негізгі идеясы – қараңғы қазақ қауымына озық мәдениетті елдердің үлгі-өнегесін көрсету.
- Әлеуметтік теңсіздік
- • «Залым төреге»
- • «Әй, жігіттер»
- • «Азған елдің хандары»
- • «Азған елдің қожасы»
- • «Азған елдің молдасы»
- • «Азған елдің билері»
- • «Азған елдің байлары»
- • «Азған елдің адамы»
- • «Береке кеткен елдерде»
- Маңызы
- • Ел ішіндегі теңсіздік мәселесіне көңіл бөледі.
- • Теңсіздікті тудырып отырған жағдайларды көрсетеді.
- • Билеушілердің мінез-құлқын, іс-әрекетін сынға алады.
- • Бұл өлеңдер Ыбырайдың демократтық, халықтық көзқарасын танытады.
- «Залым төреге»
- • Өлең төреден әділетсіздік көрген қарапайым адамның монологі түрінде жазылған.
- • Үзінді:
- Оразаның түбіне мақсұм жетер, Ай, тақсыр, бұл дүние өтер-кетер,
- Азған елдің түбіне тақсыр жетер. Мал иесі артыңнан қуып жетер.
- Әділдіктен хан тайса, наным кетер, Жарлылар да бір табар әділ қазы,
- Жылай-жылай жарлының малы кетер. Таразылы күн болса, арыз етер.
- Табиғат көріністері
- • Ыбырайдың «Өзен», «Жаз» өлеңдері табиғат көріністерін суреттеуге арналған.
- • Мұндай тұтас лирикалық, пейзаждық өлеңдер Ыбырайға дейінгі қазақ әдебиетінде сирек кездесетін.
- • Осы өлеңдер арқылы ол қазақтың жазба әдебиетінде табиғат лирикасын бастады, оны кейін Абай тереңдете дамытты.
- «Өзен»
- • Үзінді:
- Таулардан өзен ағар сарқыраған,
- Айнадай сәуле беріп жарқыраған.
- Жел соқса, ыстық соқса, бір қалыпта,
- Аралап тау мен тасты арқыраған.
- Көңілің суын ішсең, ашылады,
- Денеңде бар дертіңді қашырады.
- Өксіген оттай жанып жануарлар
- Өзеннен рақат тауып басылады.
- «Жаз»
- • Үзінді:
- Сәуірде көтерілер рақмет туы,
- Көрінер көк жүзінде қаз бен қуы.
- Көктен жаңбыр, таулардан сулар жүріп,
- Жайылар жер жүзіне қардың суы...
- Ұшпақтың бір сәулесі жерге түсіп,
- Өсірер жерден шөпті нұрдың буы!..
- Жақындар құдайымның көктен күні,
- Тең болар жарлықпенен күн мен түні.
- Аспаннан рақымменен күн төнгенде
- Қуанып қыбырлайды ыныс-жыны.
- Ұйқыдан көзін ашқан жас балаша,
- Жайқалып шыға келер жердің гүлі.
- Тіл бейнелілігі
- • «Ұшпақтың бір сәулесі жерге түсіп»
- • «Аспаннан рақымменен күн төнгенде»
- • «Ұйқыдан көзін ашқан жас балаша, жайқалып шыға келер жердің гүлі»
- • «Кеш болса, күн қонады таудан асып, шапаққа қызыл алтын нұрын шашып», т.б.
- Түйін
- • Ыбырай өлеңдері – ақынның қазақ табиғатын жырлап, сол арқылы өзінің жас шәкірттерінің бойында табиғатты, Отанды сүю сезімдерін тәрбиелеуге жасаған елеулі талабы.
- • Ақын табиғат көрінісін жалаң алмай, халық тіршілігімен байланыстыра көрсетеді.
- • Табиғат пен адамның байланысын, табиғаттың адам ісіне, еңбекке, ой-сезіміне тигізер жанды әсерін бейнелейді.
