Информатика сабағын жеке тұлғаға бағытталған түрде оқыту.
Адам байлығының ең тамашасы – білім. Барлығы соған ұмтылады, бірақ ол өзі келмейді. Тлеумбетова Г.
Қазіргі кезде білім беру парадигмасы өзгерді. Ол бұрын пәнге бағытталған түрде жүргізілсе, енді жеке тұлғаға бағтталған түрде жүргізілетін болды. Бұл-қоғамдағы өзгерістерге байланысты туындаған объективті процесс. Бұрынғы оқыту технологиялары оқушылардың жалпы оқуға деген ұмтылыстары мен біліктіліктерін қалыптастыруға бағытталған еді. Онда оқытылатын пәннің өзі оқыту мақсаты тәрізді болатын да, ал оқушы-соған жету құралы болып саналатын. Осының нәтижесінде көптеген оқушыларда оқуға деген оң көзқарас қалыптаспайтын.
Информатиканы оқытудың негізгі мақсаты-оқушыларды белсенді, әрі толыққанды өмірге және информациялық қоғам ортасындағы жұмысқа дайындау болып табылады. Бірақ мұндай қоғамда информация көлемінің өсуі (әр 2 жылда екі есе артады) практикалық әрекеттермен шыңдалып отыруы тиіс, мұнда оқытудың тек мәлімет беретін түсіндіру – көрсету технологиясымен шектелуге болмайды. Қазіргі жаңа ақпараттық қоғам түрлі мәліметтермен жұмыс істеп, қойылған мақсатқа жету жолында алдыңғы қатарлы информациялық мәдениеті бар, яғни компьютерлік информациялық технологияларды, жаңа техникалық құралдар мен тәсілдерді пайдаланатын мамандарды керек етеді. Бұл кезеңде кез келген жеке тұлға өз қызметінің нәтижелерінің ойдағыдай болуына көп көңіл бөлуі тиіс.
Бүгінгі күні бізге, елімізге дені сау, рухы таза, ойлары биік адамдар қажет, олар алдарына өресі мол мақсаттар қойып, соған жетуге тырысады. Беретін пәніне қарамастан, мұғалім осындай тұлғаларды тәрбиелеуі тиіс, анығын айтқанда, баларды жастайынан нағыз адам болуға, алдарына керекті мақсат қойып, оған жету жолында кездесетін қиындықтарды жеңе білетін тұлға ретінде дайындау керек. Мұндай тұлғаларды қалай тәрбиелейміз? Мен мұнда жеке тұлғаға бағытталған оқыту түрін пайдаланған дұрыс деп санаймын.
Жеке тұлғаға бағытталған оқыту-оқушының барлық мүмкіндіктері мен қабілеттерін ескере отырып, оның жеке ерекшеліктерін дамытуға қажетті жағдайлар жасау деген сөз. Білімділіктің, адамгершіліктің, кәсіби шеберліктің және іс-әрекетке икемділіктің жаңаша түсінігі алдыңғы шепке оқушылардың әрекеттері мен қатарымен араласуындағы өз орнын анықтау, өзін-өзі жетілдіру адамның табиғи мүмкіндіктерін ашу, ойлау қабілетін жетілдіру, сөйлеу, әрекет ету сияқты қасиеттерін ашып, осылардың нәтижесінде-өмірдегі өз орнын табуға көмектеседі. Адамдарға (оның ішінде балаларға) ұрпақтан ұрпаққа жалғасып келе жатқан бір қасиет-ол жеке тұлға ретінде өз мүмкіндіктерін ашып, ортасына «өзінің маңыздылығын таныту» болып табылады (Д.Карнеги). Әр пән бойынша да білім қажет, бірақ негізгі мақсат ол емес, ол оқушының өзін-өзі жетілдіру, алға жылжыту, оө орнын анықтау істерінің негізгі құралы болып, нәтижесінде-өз мүмкіндіктерін жүзеге асыру рөлін атқаруы тиіс.
Біз өзімізге мынадай сұрақты жиі қоюымыз керек-мектепте не нәрсеге көп көңіл бөлеміз, қандай бағытпен келеміз-оқушы не біледі немесе ол өз мүмкіндіктерін дамытуды қалай жүзеге асырып жүр, жұмыс істеудің жаңа эвристикалық тәсілдерін игеруде не істеп жүр? Осы сұраққа анық, бүкпесіз жауап беру білім берудің жаңа құндылықтарының бізге қаншалықты жақын екенін білуге көмектеседі. Егер берер жауабымыз ойдағыдай дұрыс болса, онда оқыту процесіндегі бұрынғы көптеген мәселелерді қайта қарауымыз қажет.
Төмендегі кестеде мен жеке тұлғаға бағытталған оқыту мен пәндік негізге бағытталған оқыту түрлерін салыстыруға тырыстым: Пәнге бағытталған оқыту түрі Жеке тұлғаға бағытталған оқыту түрі Оқыту мақсаты Оқу мақсаты айқын білінеді. Сабақтың білімдік, тәрбиелік және оқыту мақсаттарының шекараларын нақты бөлуге болады. Көбінесе мақсатты мұғалім қояды. Оқушылардың білімі оқыту, тәрбиелеу және арқылы (информатика) жетілдіруден тұрады. Формуласы: «Білім=оқыту +тәрбиелеу+жетілдіру». Мәселені қою барысында оқушы өзінің алдағы әрекетінің мақсатын іштей қабылдайды. Оқушы жаңа оқу міндетін қалыптастыруға, оны қайта анықтауға, қайшылықтарын анықтауға қатысады. Мұнда мұғалім – оқушы үшін білімнің қайнар көзі болып саналады. Оған ынталандыру Әрекетті сырттай ынталандыру пайдаланылады («Сен істейсің, міндеттісің»). Әрекетті іштей ынталандыруға сүйену («Маған бұл керек, бұған қол жеткізуге тиіспін»). Оған жету Педагог таңдайды. Сабақ формуласы: «Игеру=Түсіну + есте сақтау» Оқушылармен бірге таңдалады. Сабақ формуласы: «Меңгеру=игеру+біліміңді практикада қолдану» Нәтижесі: Бастысы – білімді игеру деңгейі. Оқушы мұнда барлығына бірдей берілетін тапсырма орындайды да, нәтижесінде-дұрыс жауапқа, жақсы бағаға жетуге тырысады. Ол өз оқу жұмысын талдамайды, нәтижеге жету тәсілмен де қызықпайды, өз психологиялық жағдайын да талдамайды, өйткені оны ешкім сұрап жатқан жоқ. Бастысы-оқу процесіндегі оқушының жеке басындағы оң өзгерістер. Оқушы өз деңгейіне қарай құрастырылған тапсырмаларды амалдардың жалпы тәсілдерін анықтай отырып орындайды. Ол өз оқу жұмысын, психологиялық қалпын ынтамен талдап, өз плюстары мен минустарын ашық көрсетеді. Бағалау Алынған нәтижені жалпы қабылданған үлгілермен салыстыру. Қол жеткен жеке жетістіктері эталонын пайдалану арқылы өзін өзі бағалау.
Пәндік материалдағы негізгі идеялар мен принциптерді жекелеп қарастыру үшін, сабақ мақсатын қою кезінде мен осы тақырыптың түпкі мәселелерін анықтауға тырыстым. Көбінесе мұндай сұрақтардың «дұрыс» дайын жауаптары бола қоймайды, өйткені олар:
- оқушыларды қызықтыруы тиіс;
- қарастырылатын материалға шығармашылық көзқараспен қарауды талап етеді;
- ауқымды кең болады;
- пәндер мен оқылатын объектілер арасындағы байланысты қамтамасыз етеді.
Мысалы, «Дербес компьютерлер архитектурасы» тақырыбын оқығанда, нақты деректерге сүйенген, бір жауабы бар қарапайым сұрақты былай қоюға болады: «ДК негізгі құрылғыларын атап шығыңдар», ал негізгі сұрақ: «Болашақ компьютер қалай жасалады?».
Негізгі сұрақты жақсылап қою үшін, қызықты әр түрлі сұрақтар ойлап табу керек. Оның айтылуына қам жемеңіздер, олай болса, сұрақты әр кезде де түзетуге болады. Сізге жаңа тақырып өткенде, оқушылардың қоятын сұрақтарын еске түсіріңіздер де, солардың ішінен олардың қызықты деп санайтындарын таңдап алыңыздар. Балалармен өткен тақырыптарыңыздар ішінен төрт-бес жылдан соң, олардың есінде қандайларының қалғанын дұрыс деп санайсыздар, соларды таңдап алу керек. Сұрақтарды алдымен «үлкендер» тілінде жазып шығып, соңынан оны балаларға түсінікті тілге аудару керек. Сұрақтарды дауыстап қойып, «Бұл немене?» деген сөзді айтыңыз. Егер сіз қойған сұрақтан соң, осындай сұрақ тағы да туындамаса, онда керекті сөздердің табылғаныДұрыс ынталандырудың баларға оң әсері болып, олардың пәнге, жаңа тақырыпқа деген қызығушылығын ұлғайтатыны белгілі. Оқушылардың пәнге деген ынтасын тұрақты түрде арттырып, оларды қалай қызықтырып отыруға, ойландыруға болады? Осы мәселе кез – келген оқытушыны толғандыратыны белгілі. Тек қызыққан оқушы ғана белсенділік танытатыны белгілі ғой, сондықтан балалардың көңіл-күйінің жоғары болуын қамтамасыз етуге тырысу керек. Оқушылардың компьютерге қызығуы мектепке дейін-ақ басталады. Олардың бірсыпырасы сабаққа алғаш келгеннің өзінде-ақ компьютер туралы көп нәрсе біледі. Сол себепті олардың пәнге деген қызығушылығын белгілі нәрселерді қайталай отырып, жоғалтып алмай, «көп білетіндерді» жаңа материалдарды түсіндіруге қатыстырып отырған абзал. Мұндай мүмкіндіктерді жүзеге асыру «Дербес компьютнрдің атқаратын қызметі мен құрылғылары», «Windows ортасында жұмыс істеу», т.б. тақырыптарды өткенде онша қиынға соқпайды. Жаңа материал өту алдында мен балалардан «Негізгі білімдер» анкетасын толтыруды сұраймын. Анкетада олар өздерінің осы тақырыптан не білетіндерін, білім деңгейлерін танытады. Оларды талдай отырып мен әрбір оқушымен немесе бір топ оқушымен істейтін жұмысымның жоспарын құрып аламын. Олардың кей тобы тақырыпты толық өтеді, кейбіреулеріне бағдарлау сұрақтарын бере отырып, жауапты өздері іздейтіндей етуге тырысамын, ал басқаларына «аяғынан бастап» оқуды яғни, тест тапсыруды ұсынамын. Осылардың нәтижесінде- оқушылардың өздері теорияны оқу керек пе, жоқ па- соны шешеді. Оқушыларға белгілі бір уақыт ішінде орындалатын әр түрлі деңгейдегі тапсырмалар, оған қоса сабақ модульдерінің сипаттамалары беріледі. Оларда бақылауға болатын модульдердің әрқайсысының мақсаты да қоса көрсетіледі.
Осындай жүйенің ішкі бір бөлігі оқушының білімін объективті түрде тексеруге негізделеді. Тұрақты білім деңгейін тексеріп отыру бұрынғы білім деңгейін субъективті түрде ғана бағалайтын оқыту технологиясынан өзгеше жаңа түрде жүргізіледі. Осындай жеке тұлғаға бағытталған оқыту тәсілін жүргізуде интерактивті принциппен жұмыс істейтін электрондық оқулықтардың көмегі орасан зор. Оларға Л.Ф.Соловьева, Н.Угринович, т.б. электрондық оқулығын жатқызуға болады. Құрамында тек мәтіндік және графикалық информациялар ғана емес, дыбыстық, бейнесуреттік мәліметтер бар электрондық оқулықтар оқыту процесін жеке оқушымен жүргізуге мүмкіндік береді, олардың кәдімгі қағаздағы оқулыққа қарағанда интерактивті мүмкіндіктері бар, яғни компьютер оқушының сұрауы бойынша керекті материалдар беріп, мұғалімнің басшылығымен жүргізілеьін оқу процесіне жақындайды. Компьютердің оқушылар алдында қоятын сұрақтары, оның ішінде компьютерге оқушылардың қоятын сұрақтары мұғаліммен пікір алмасу кезіндегі сұрақтардан азырақ болғанымен, олар күннен күнге кеңейіп, қанат жайып келеді.
Әрбір мұғалім өз жұмыс тәсілі мен формасын, өз педагогикалық технологиясын таңдай отырып, балалардың білімін жетілдіру бағытында жұмыс істеуі керек. Мен әр түрлі әдістемелерді қарап пайдала отырып, солардың ішінен жеке тұлғаға бағытталған оқу түріне ең жақын тұрған зерттеу мәселелерін шешу (ЗМШ) технологиясы мен жобалар тәсілі деп санаймын.
ЗМШ технологиясы оқушылардың ойлау қабілетін күшейту мен әр түрлі салаларда күрделі проблемаларды шешуге дайындалған шығармашыл жастарды тәрбиелеу жағын қарастырады.
ЗМШ технологиясының педагогикалық техникасы принциптері:
1. Таңдаудың еркіндігі принципі. Мұның маңызды бір шарты- таңдау құқығы сол таңдауға деген жауапкершілікпен қатар тұруы керек.
2. Ашықтық принципі. Тек білім беріп қана қоймай, сол білімнің қолданылу аймағын да (шекараларын да) көрсету керек. Оқушыны бұл пән аймағында шешілмейтін ашық мәселермен де таныстырып отыру керек.
3. Әрекет ету принципі. «Алған білімін пайдалана алмайтын оқушыларға арналған».
4. Кері байланыс принципі. Оқыту процесін кері байланыс тәсілдерінің жетілдірілген жүйелері арқылы тұрақты түрде бақылап отыру керек.
5. Идеалдық принципі. Оқыту нәтижесін арттыру мен оған кететін шығынды азайту мақсатында оқушылардың өз мүмкіндіктерін, білімдерін, қызығушылығын барынша кең түОсындай жүйенің ішкі бір бөлігі оқушының білімін объективті түрде тексеруге негізделеді. Тұрақты білім деңгейін тексеріп отыру бұрынғы білім деңгейін субъективті түрде ғана бағалайтын оқыту технологиясынан өзгеше жаңа түрде жүргізіледі. Осындай жеке тұлғаға бағытталған оқыту тәсілін жүргізуде интерактивті принциппен жұмыс істейтін электрондық оқулықтардың көмегі орасан зор. Оларға Л.Ф.Соловьева, Н.Угринович, т.б. электрондық оқулығын жатқызуға болады. Құрамында тек мәтіндік және графикалық информациялар ғана емес, дыбыстық, бейнесуреттік мәліметтер бар электрондық оқулықтар оқыту процесін жеке оқушымен жүргізуге мүмкіндік береді, олардың кәдімгі қағаздағы оқулыққа қарағанда интерактивті мүмкіндіктері бар, яғни компьютер оқушының сұрауы бойынша керекті материалдар беріп, мұғалімнің басшылығымен жүргізілеьін оқу процесіне жақындайды. Компьютердің оқушылар алдында қоятын сұрақтары, оның ішінде компьютерге оқушылардың қоятын сұрақтары мұғаліммен пікір алмасу кезіндегі сұрақтардан азырақ болғанымен, олар күннен күнге кеңейіп, қанат жайып келеді.
Әрбір мұғалім өз жұмыс тәсілі мен формасын, өз педагогикалық технологиясын таңдай отырып, балалардың білімін жетілдіру бағытында жұмыс істеуі керек. Мен әр түрлі әдістемелерді қарап пайдала отырып, солардың ішінен жеке тұлғаға бағытталған оқу түріне ең жақын тұрған зерттеу мәселелерін шешу (ЗМШ) технологиясы мен жобалар тәсілі деп санаймын.
ЗМШ технологиясы оқушылардың ойлау қабілетін күшейту мен әр түрлі салаларда күрделі проблемаларды шешуге дайындалған шығармашыл жастарды тәрбиелеу жағын қарастырады.
ЗМШ технологиясының педагогикалық техникасы принциптері:
1. Таңдаудың еркіндігі принципі. Мұның маңызды бір шарты- таңдау құқығы сол таңдауға деген жауапкершілікпен қатар тұруы керек.
2. Ашықтық принципі. Тек білім беріп қана қоймай, сол білімнің қолданылу аймағын да (шекараларын да) көрсету керек. Оқушыны бұл пән аймағында шешілмейтін ашық мәселермен де таныстырып отыру керек.
3. Әрекет ету принципі. «Алған білімін пайдалана алмайтын оқушыларға арналған».
4. Кері байланыс принципі. Оқыту процесін кері байланыс тәсілдерінің жетілдірілген жүйелері арқылы тұрақты түрде бақылап отыру керек.
5. Идеалдық принципі. Оқыту нәтижесін арттыру мен оған кететін шығынды азайту мақсатында оқушылардың өз мүмкіндіктерін, білімдерін, қызығушылығын барынша кең түрде пайдалану қажет.
